Technologie verandert razendsnel, maar wat betekent de digitalisering van de maatschappij voor oudere mensen? En in hoeverre wordt er rekening gehouden met ouderen bij de ontwikkeling van digitale toepassingen en toestellen? We spraken met Cora Van Leeuwen, die werkt als onderzoeker aan imec-SMIT, VUB binnen het Strategisch Basisonderzoek ‘Digital Ageing’.
Hoe kom je met een master in Engels en Cultuur bij een onderzoek naar ageisme* en digitale inclusie?
Cora: “Na het behalen van mijn diploma ben ik het bedrijfsleven ingedoken. Maar na enkele jaren lonkte er een interessante opleiding met Europese uitstraling aan de VUB, en ben ik opnieuw gaan studeren. Zo ben ik mijn huidig promotor, An Jacobs, tegen het lijf gelopen. Na enkele boeiende gesprekken met haar was mijn interesse voor het onderwerp ageisme gewekt. Op die manier ben ik het onderzoek binnengerold.”
Digitale evolutie kunnen we niet tegenhouden, alleen moeten we er voor zorgen dat we niemand uitsluiten
Je master-thesisonderzoek ging na of er in de Vlaamse en Nederlandse filmpjes rond valpreventie ageisme te bespeuren valt. Wat waren je bevindingen?
Cora: “Heel opvallend is dat oudere mensen in die filmpjes vaak geen actieve rol hebben. Of er worden jongere mensen opgevoerd om te praten over valpreventie. Bijvoorbeeld, een bepaald dansfilmpje liet eerst een oudere man zien met een wandelstok. Het filmpje vervolgde dan met jonge dansleraars en enkele jongere deelnemers. Nu, als het gericht is naar oudere mensen zou men dus beter oudere personen een actieve rol geven. Dat vergroot de herkenbaarheid, maar ook de geloofwaardigheid. Gelukkig zaten er ook goede voorbeelden tussen. Eentje die is bijgebleven is een infofilmpje met Paula Sémer.”
Merk je vandaag al enige verbetering op dat vlak?
Cora: “Niet echt. Dat komt volgens mij omdat stereotypering van ouderen heel doordrongen en geaccepteerd is in onze maatschappij. Onderzoek naar verjaardagskaarten toont bijvoorbeeld aan dat het heel acceptabel is om te zeggen: ‘het leven is voorbij na je veertigste’ of ‘je bent over the hill’. Ik geloof wel dat we er bewuster van zijn geworden. Maar het blijft een probleem. Dat heeft de covid-pandemie ook duidelijk gemaakt. In Nederland werden we toen geconfronteerd met zeer nare uitspraken over ouderen, en de tegenreacties waren vrij mild. Eens over de 65 jaar telde je voor bepaalde personen niet meer mee in die periode.”
Recent heb je een onderzoek afgerond over digitale inclusie en ageisme in Vlaamse en Nederlandse krantenartikelen. Kan je hier al iets over zeggen?
Cora: “Een tipje van de sluier oplichten kan ik zeker, want het wordt hopelijk binnenkort gepubliceerd. Ik heb voor het onderzoek krantenartikelen over digitale inclusie uit Vlaanderen en Nederland verzameld van de laatste 20 jaar. Het opzet was na te gaan in hoeverre die artikelen ook spraken over ouderen. Dit was maar zo voor 10 % van de 2 800 artikelen die ik heb doornomen. Opvallend was dat in Nederlandse artikelen meer de link werd gelegd tussen digitale inclusie en ouderen. Na 2012 merkte ik ook een vermeerdering op van het aantal artikelen per jaar die hier over handelden.”
Hoe kwam dat?
Cora: “Dat kwam mede door de Nederlandse kroonprins die besloten had om digitale geletterdheid op de agenda te plaatsen. Een tweede toename aan publicaties zien we in 2016 toen er meer aandacht kwam voor mediawijsheid, kritisch omgaan met digitalisering en de vraag hoe jongeren en ouderen elkaar kunnen helpen in het omgaan met digitale technologie. Een laatste toename kwam er met de lockdown tijdens de pandemie. Digitale technologie werd toen voor heel veel mensen een ideale manier om toch sociaal contact te kunnen houden met elkaar.”
Hoe kunnen we best de digitale geletterdheid bij ouderen verhogen?
Cora: “Voor mij is het belangrijk dat we weten welk nut het heeft voor de persoon. Niet iedereen hoeft alles te weten van een computer bijvoorbeeld. Maar een aantal basisvaardigheden zijn wel nodig om echt te kunnen blijven deelnemen aan de samenleving. Het is dus wel belangrijk dat die vaardigheden worden aangeleerd, maar wel op een manier die is aangepast aan de noden van die persoon. Een cursus Word of Excel heeft geen enkel nut als de persoon in kwestie enkel wil weten hoe hij of zij een app moet downloaden. Iemand die graag breit kan je bijvoorbeeld op een laagdrempelige manier toeleiden tot YouTube filmpjes die bepaalde steken aanleren. Wat we niet mogen vergeten is dat herhaling heel belangrijk is. Eenmalige initiatieven brengen dus weinig op.”
Niet iedereen hoeft alles te weten van een computer, maar een aantal basisvaardigheden zijn wel nodig om echt te kunnen blijven deelnemen aan de samenleving
De snelheid waarmee digitale technologie verandert is hallucinant. Hoe kunnen we dit als mens blijven bijbenen?
Cora: “Dat is inderdaad moeilijk, en zeker voor ouderen. Want je hebt, bij wijze van spreken, net iets onder de knie en plots wordt een app alweer aangepast. Ik denk dat bedrijven die dergelijke technologie ontwerpen meer in dialoog moeten gaan met bepaalde doelgroepen, zoals ouderen. En vooral moeten zorgen dat de toegankelijkheid gegarandeerd blijft. Bijvoorbeeld, bepaalde spraaktechnologie die werd ontworpen voor blinden of slechtzienden is ook nuttig voor oudere mensen die moeite hebben met typen op een smartphone. Als we goede afspraken maken met die bedrijven over wat acceptabel en toegankelijk is, denk ik dat we in de goede richting kunnen evolueren. Digitale evolutie kunnen we niet tegenhouden, alleen moeten we er voor zorgen dat we niemand uitsluiten. Een niet-digitaal pad, zoals fysieke dienstverlening, moet blijven bestaan.”
Vlaanderen zet in op digitale inclusie. Kan jij onze Vlaamse regering nog enkele tips meegeven?
Cora: “De verantwoordelijke minister moet zorgen voor een continue dialoog met die doelgroepen, waarvan ze weten dat ze het moeilijk hebben met digitalisering. Maar ook met de schakelpersonen of -organisaties, zoals S-Plus. Op die manier kunnen we achterhalen waar de pijnpunten liggen. Gaat het over toegankelijkheid, over de kostprijs van smartphones of computers of gaat het over vaardigheden of gebruiksvriendelijkheid? Blijven praten en een stem geven aan die mensen die het moeilijker hebben om voor zichzelf op te komen, is van groot belang.”
Wat is ageisme?*
Ageisme refereert naar stereotypen (hoe we denken), vooroordelen (hoe we ons voelen) en discriminatie (hoe we handelen) richting individuen of groepen op basis van leeftijd.
Dit is een artikel uit S-Plus Mag oktober-november-december 2022. Lees hier nog meer artikels.