Hangend tussen de sfeervol verlichte pilaren van de Sint-Pieterskerk, de trots van Puurs, draait GAIA elke vier minuten een rondje om haar as. Zittende op één van de vele ongemakkelijke stoelen vooraan in de kerk, kun je als een astronaut naar de verlichte aardbol kijken. De Stille Oceaan is beeldvullend. Heel even zie je nergens land. En dat maakt duidelijk dat de aarde, wat ‘grond’ betekent en vermoedelijk een ‘foutje’ uit de vroege middeleeuwen is, een waterplaneet is. De oceaan bedekt bijna 71 % van het aardoppervlak.
Medea
Er zijn ook onderzoekers, zoals de paleontoloog Peter Ward, die zich afvragen of Moeder Aarde wel zo’n goede moeder was en is. Er gaat immers veel mis in de natuur. Dat is zeker het geval als je dit bekijkt vanuit ‘deep time’, de ongeveer 4,6 miljard jaar lange geologische geschiedenis van de aarde. Ward ziet het leven zelf als de boosdoener die er zelf enkele malen voor zorgde dat het leven op aarde bijna ten onder ging tijdens de vijf grote uitstervingsgolven. Je kunt dit vergelijken met wat wij nu doen met onze wereld door de drievoudige planetaire crisis: (chemische) vervuiling, verlies aan biodiversiteit en klimaatverandering.
De aarde, wat ‘grond’ betekent en vermoedelijk een ‘foutje’ uit de vroege middeleeuwen is, is een waterplaneet
In de ogen van Ward is Moeder Aarde juist een wrede feeks die hem doet denken aan Medea, de dochter van de koning van Colchis. Dat was een gebied langs de oostkust van de Zwarte Zee. Medea was een tovenares die daar woonde. Toen de Griek Jason naar Colchis kwam om het magische Gulden vlies, de gouden vacht van een Griekse god, te stelen, werd ze verliefd op hem. Ze gingen er samen vandoor met het gestolen magische Gulden vlies.
In het thuisland van Jason kregen ze twee zonen. Helaas werd de ambitieuze Jason verliefd op de dochter van een Griekse koning en vooral op de daaraan verbonden troon. Maar Medea weigerde te scheiden. Toen hij zijn plannen toch doorzette nam ze op een gruwelijke wijze wraak, waarbij ze o.a. hun zonen vermoordde. Dit wrede verhaal ziet Ward terug in de lange geschiedenis van de aarde, waarin Medea voor destructie staat. De kernvraag is: lijkt Homo sapiens, de zelfbenoemde ‘verstandige mens’ op Gaia of op Medea?
In de ogen van Ward is Moeder Aarde juist een wrede feeks die hem doet denken aan Medea, de dochter van de koning van Colchis
De zee geeft
Hoewel wij verschillende oceanen onderscheiden is er in werkelijkheid maar één oceaan, die 1,39 miljard km3 water bevat. Zonder de oceaan zou er geen leven op aarde zijn. Dat leven is circa 4,2 miljard jaar geleden ontstaan. De oceaan reguleert het klimaat en het weer en houdt de aarde koel. De oceaan neemt 90 % van de door ons geproduceerde warmte op. Omdat warmer water uitzet, is de oceaan verantwoordelijk voor circa 40 % van de zeespiegelstijging. De mondiale zeespiegelstijging sinds 1900, is circa 21cm. De snelheid waarmee dat gebeurt neemt toe.
De oceaan neemt ook ongeveer 30 % van onze CO2-uitstoot op, waardoor ze zuurder wordt en mariene ecosystemen worden bedreigd. De oceaan levert ons een groot aantal gratis ecosysteemdiensten, zoals voeding, transport, medicijnen, recreatie en hernieuwbare energie. De opname van ons CO2-afval is zo’n ecosysteemdienst. Bij een prijs van $ 100 per ton bedroeg de waarde ervan in 2024 circa $ 1250 miljard. Deze gratis ecosysteemdiensten staan door onze activiteiten onder toenemende druk.
Hoewel wij verschillende oceanen onderscheiden is er in werkelijkheid maar één oceaan, die 1,39 miljard km3 water bevat
De waterkringloop beschrijft de beweging van water in en aan het oppervlak van de aarde. Water is voortdurend onderweg en verandert van toestand: van vloeibaar naar damp en ijs en terug. De waterkringloop is tenminste vier miljard jaar oud. Regen, tijdelijk geleend oceaanwater, brengt allerlei voedingsstoffen mee terug naar de oceaan, wat goed is voor de gezondheid ervan. Van al het water op het aardoppervlak zit 96,5 % in de zoute oceaan, waar het verdampt. Via de atmosfeer wordt dat verdampte water door luchtstromingen aan land gebracht en slaat neer als ijs (1,7 %) en regen (0,1 %). Regen is daarom oceaanwater dat we tijdelijk van de oceaan hebben geleend. Tot slot wordt 1,7 % opgeslagen als grondwater. Uiteindelijk komt al dat water weer in de zee terecht.
De oceaan is het hart van de waterkringloop, terwijl de zon de motor is. Door onze extreme vervuiling is deze kringloop ernstig verstoord. Dat heeft ongeziene en onvoorziene gevolgen, zoals een mondiale drinkwatercrisis.
De mens neemt
Wij denken dat de oceaan en de grondstoffen erin oneindig zijn. Na de Britse industriële revolutie veranderde dit. De geïndustrialiseerde visserij vist de zeeën leeg. Er wordt nu zoveel industrieel afval in de oceaan geloosd dat dit de oceaan verandert en de gezondheid ervan aantast. De bron van ons moderne afval zijn de producten van de petrochemische industrie, zoals olie en gas (CO2-afval), kunstmest, pesticiden en plastiek. Maar de vervuiler betaalt niet. Dat doet de belastingbetaler.
De oceaan is het hart van de waterkringloop, terwijl de zon de motor is. Door onze extreme vervuiling is deze kringloop ernstig verstoord
In 2002 publiceerde de Antwerpse econoom Aviel Verbruggen, een ontluisterend overzicht van de winsten van de oliemaatschappijen en oliestaten. Zij zijn voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de drievoudige planetaire klimaatcrisis, waarin onze wereld en de planeet zijn terecht gekomen. Gedurende 50 jaar maakten ze een winst van € 2.75 miljard per dag! Een uiterst klein deel daarvan werd en wordt gebruikt voor hun lobby om zo de noodzakelijke maatregelen om bijvoorbeeld onze klimaatcrisis te bestrijden, te vertragen of tegen te houden. Dat politici en beleidsmakers zich hiervoor lenen is misdadig. Of zijn de meesten gewoon dom?