U kent het vast wel. Een kind kondigt zich aan. Als ouders sla je aan het werk. Kinderkamer inrichten, afspraken maken rondom de bevalling en leuke speeltjes kopen. De hele familie doet mee. De speeltjes moeten natuurlijk wel educatief verantwoord en veilig zijn. Zoon of dochter is gearriveerd. Iedereen komt die wolk van een baby bewonderen. Al gauw wordt er geknuffeld, liefkozende woordjes gezegd en gekke bekken getrokken voor elk lachje van de nieuwe, kleine wereldburger.
Lachen is communicatie zonder dat je spreekt
Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken, maar dat weet u natuurlijk al lang, dat lachen gezond is. Lachen is communicatie zonder dat je spreekt. Dat weten baby’s ook al. Wij lachen, op die enkele zeurpiet van een buurvrouw na dan, wat af in ons leven. Humor helpt je door het leven, het relativeert. En dat is wat onze allerkleinsten al vanaf de eerste maanden in de gaten hebben. Ze laten u gekke bekken trekken en vreemde stemmetjes gebruiken, ze trekken aan uw haren of knijpen in uw neus en ze hebben plezier.
‘Kiekeboe’ roept de peuter. Je schrikt je rot en schiet in de lach. Humor is heel oud: 13 miljoen jaar!
Baby’s jonger dan één jaar beleven vooral plezier aan de reacties van andere mensen. Ze hebben dat nodig om hun cognitieve vaardigheden te ontwikkelen. We hebben het dan over functies als het geheugen, leervermogen, taalgebruik en het kunnen begrijpen en uitvoeren van complexe dagelijkse handelingen. Hierbij valt te denken aan psychische processen die te maken hebben met begrip, kennis, herinneringen, problemen oplossen en informatieverwerking. Dat is allemaal cruciaal voor het verdere leven. Maar waar komen die reacties bij baby’s vandaan? Dat is nu onderzocht en levert verrassende resultaten op. We hebben dat van onze verre voorouders; van de apen.
Apenstreken
De dierentuin is een geliefkoosde plek voor jonge ouders om met hun kroost te bezoeken. Apen zijn, naast leeuwen, ijsberen, koddige pinguïns en zeezoogdieren zoals orka’s en zeehonden, geliefd bij het publiek. Ik weet niet hoe zij over ons denken. Maar dat is nu ook volop in onderzoek. We kunnen ons wel eens rotschrikken als we de komende jaren de taal van de dieren beginnen te ontsluieren. Vissen zullen wel echt de pest aan ons hebben. En kreeften en mosselen zien vermoedelijk ons liever op hun bord, dan andersom.
We kunnen ons wel eens rotschrikken als we de komende jaren de taal van de dieren beginnen te ontsluieren
Kreeften en mosselen zien vermoedelijk ons liever op hun bord, dan andersom.
Iedereen weet ondertussen dat wij met de apen tot dezelfde biologische groep behoren. Dat zijn de primaten, ook wel opperdieren genoemd. De allerbelangrijkste opperdieren zijn de mensen. Er zijn tientallen soorten geweest in de afgelopen miljoenen jaren. Met sommigen deelden we, hopelijk met veel plezier, het bed. Dat blijkt uit onze genen. Maar nu staan wij, Homo sapiens, de zelfbenoemde ‘slimme mens’, er helemaal alleen voor. Als wij er door onze planetaire crises niet meer zijn, dan is de mens uitgestorven. Dan zijn we een fossiel voor de toekomst, evenals de dino-botten.
Die overeenkomsten met apen gaat verder dan we vaak denken. Het baanbrekende onderzoek van Jane Goodall in de jaren 1960 aan de oevers van Tanganyikameer, over het gedrag van chimpansees, maakte dat duidelijk. Door haar onderzoek weten we dat de jongen oudere chimpansees, die een middagdutje doen, stoorden door ze speels te bespringen, te bijten en aan hun haren te trekken. Dat speelse plagen is nu voor het eerst systematisch onderzocht bij orang-oetans, chimpansees, bonobo's en gorilla's in de dierentuinen van San Diego en Leipzig.
Grapjes maken blijkt een oeroud gedrag van deze primaten te zijn
Grapjes maken blijkt een oeroud gedrag van deze primaten te zijn. Omdat deze vier mensapen speelse plagerijen laten zien, is het waarschijnlijk dat de humor ten minste 13 miljoen jaar geleden ontstond. Dat is 11 miljoen jaar voordat onze eerste voorouders de aarde gingen verkennen. U begrijpt het al: aprilgrappen hebben een lange geschiedenis. De onderzoekers vonden zelfs 18 verschillende typen van humor bij deze apen. Ze geven elkaar klappen op de schouders, trekken aan de haren van ouderen enz.
Sociale vaardigheden
Wij zijn evenals apen, dieren die in groepen leven. Dat vereist sociale vaardigheden, die je maar beter zo vroeg mogelijk leert. Speels plagen bij mensen gebeurt dan ook al heel vroeg. Bij baby’s ontstaat dit plaaggedag al voordat ze een woord kunnen zeggen. Ze doen dat bijvoorbeeld door hun ouders voorwerpen aan te bieden en terug te trekken. Door sociale regels te overtreden en de activiteiten van anderen te verstoren. Dat doen babyapen ook, weten we nu.
Door dit soort onderzoek kunnen we beter begrijpen hoe andere diersoorten de wereld zien en wat ze grappig vinden of niet. Speels plagen verschilt van ander spelgedrag, waarbij apen en mensen spelletjes met elkaar spelen. Met elkaar spelen is wederkerig, wat speels plagen juist niet is. De reactie op het speels plagen levert informatie op over de sociale regels en de hiërarchie binnen de groep. Dat is belangrijk om te overleven. Of de huidige sociale media in die categorie vallen is zeer de vraag. In elk geval bekijkt u het gedrag van uw kleinkind nu met andere ogen.