door Jan Stel

Zakt de ijsbeer door het ijs?

door Jan Stel

30-10-2024

Zoals de pandabeer het symbool is voor de bescherming van bedreigde diersoorten, is de ijsbeer dat voor onze klimaatopwarming. Hierdoor smelt het zeeijs onder zijn poten weg. Stel u voor: een ijsbeer op jacht op een eindeloze vlakte van zeeijs die smelt. Triester kan het toch niet?

Volgens het dure marketingbedrijf, waar ik vanwege hun vaak stompzinnige reclames een hekel aan heb, is dat vast een briljant idee. Zo kun je op een eenvoudige manier aan het brede publiek de klimaatopwarming uitleggen, nietwaar? Iedereen begrijpt dat ijsberen op het ijs leven. En als dat afsmelt zitten ze uiteraard in de problemen. Voilà, eenvoudiger kan het niet. De kassa rinkelt en wij zitten opgescheept met een ijsbeer als icoon.

Iedereen begrijpt dat ijsberen op het ijs leven. En als dat afsmelt zitten ze uiteraard in de problemen

Spitsbergen
Op 1 mei 2009 werd de rust op de oude ijsbreker Origo verstoord door een aankondiging van de kapitein: “aan stuurboord kunt u een ijsbeer zien. We regelen bij aankomst busvervoer, zodat u het dier van dichtbij kunt bekijken”. Iedereen verliet de behaaglijke warmte van het schip en trotseerde de ijskoude kou voor een blik op de ijsbeer. Door mijn niet al te sterke telelens zag ik iets bewegen in de richting van het land. We leenden een verrekijker, maar het bewegende stipje bleef een stipje. Verkleumd keerde iedereen terug naar de warmte van het in de jaren 1930 stijl ingerichte kombuis, met zithoek, eettafel en bar, om verder te genieten van dit avontuur.

De Origo is een in 1955 gebouwde Zweedse loodsboot die nu natuurreizen uitvoert in de archipel van Spitsberen, dat de Noren Svalbard noemen. Spitsbergen is een paradijs voor natuurliefhebbers en fotografen. Het is een prachtige en unieke kennismaking met het poolgebied. Dat was dan ook de reden dat ik mijn vrouw had meegenomen op mijn laatste vergadering over het Antarctisch onderzoek, dat op mijn verzoek daar plaats vond. We bleven een paar dagen langer en maakten een daguitstap met de Origo door de fjord waaraan de hoofdstad Longyearbyen ligt. Dat was een onvergetelijke ervaring. Hierbij voer het ijsversterkte schip moeiteloos door het ijs en het pannenkoekijs met hier een daar een zeehond. Soms sneeuwde het.

Spitsbergen is een plek waar de menselijke activiteiten weinig goeds hebben gebracht

Spitsbergen is een plek waar de menselijke activiteiten weinig goeds hebben gebracht. Na de ontdekking ervan door de Nederlander Willem Barentsz in 1596, kwamen al snel de Hollandse en Engelse walvis- en robbenjagers, die een waar bloedbad aanrichten. Veel later werd er door verschillende landen steenkool gewonnen. De restanten van die mijnen overheersen nog steeds Longyearbyen. Op schilderijen en litho’s zien we ontmoetingen met ijsberen, waarbij de mens soms het onderspit delfde. Dat kan nu ook nog gebeuren. Als je Longyearbyen, een dorp van een paar duizend inwoners, verlaat zie je een waarschuwingsbord met een ijsbeer erop. Het witte bordje eronder laat weten ‘Gjelder hele Svalbard’ (n.v.d.r.: Over heel Spitsbergen (pas op voor ijsberen)).

Mondiale vervuiling
Het Universitair Ziekenhuis Antwerpen heeft een grote parkeerplaats. Sinds een paar jaar slikt de slagboom jouw parkeerkaartje niet meer in. Het is de bedoeling dat je het meeneemt en thuis weggooit. Toch ligt de grond bezaaid met parkeerkaartjes. Het is onbegrijpelijk hoe lui en slordig wij zijn en hoe respectloos wij met onze leefomgeving omgaan. Dat doet geen hond! Wij wel.

Door de CO2-vervuiling van de atmosfeer warmt het Noordpoolgebied snel op. Op Spitsbergen is de temperatuur in 50 jaar maar liefst 4°C hoger geworden. Hierdoor is er minder zeeijs en vriest de Longyearbyen fjord steeds korter dicht. Dat heeft grote gevolgen voor de 300 ijsberen van Spitsbergen. Zouden ze uitsterven? Toch nog niet. Ze hebben hun jacht aangepast en jagen nu ook op rendieren. Of dat echt zal helpen is zeer de vraag.

Ijsbeer — *In de toeristenshop van Longyearbyen kijken de donkere knikkerogen van een ijsbeer op wieltjes, je melancholisch aan. “Please do not touch me!” lees ik op bordje om zijn nek. Tja … ©Jan Stel*

Onze vervuiling kent vele gezichten. De door de chemische industrie ontwikkelde nieuwe verbindingen en producten laten een spoor van verwoesting achter. Plastiek en PFAS vinden we overal. We vergiftigen op een geïndustrialiseerde manier de planeet. Hierdoor legt de natuur, inclusief onszelf, op den duur het loodje.

De ijsbeer is door ons gedoemd tot uitsterven

Het is al tientallen jaren bekend dat het water in de Noordelijke IJszee vol zit met onze chemicaliën. De PFAS-groep kent 1000den verschillende verbindingen, die allemaal een eeuwig leven hebben. Maar dat hebben de wilde dieren niet. Wat de ijsbeer betreft nemen we niet alleen door onze klimaat-opwarming hun leefomgeving van hen af, maar we vergiftigen ze ook nog eens langzaam maar zeker.

IJsbeer verdwijnt van het toneel
In het Noordpoolgebied zijn verschillende populaties van ijsberen die allemaal anders reageren op onze klimaatopwarming. In Canada zijn er populaties die toenemen, terwijl anderen afnemen. Door de verandering van hun leefomgeving verandert hun hele leven. Dat heeft ook gevolgen voor de voortplanting, waarbij door onze chemische vervuiling de dieren ook nog eens minder vruchtbaar worden. De ijsbeer is door ons gedoemd tot uitsterven.

Tijdens de walvisjacht hebben wij deze mastodonten van de oceaan met brute kracht bijna uitgemoord. Wat de iconische ijsbeer betreft pakken we het nu verfijnder aan, waardoor de ijsbeer op den duur inderdaad door het ijs zakt … en wij met hem of haar.

Lees meer over

De brandweer maakt een punt op Pukema

Wijnbouw in Puurs

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

De brandweer maakt een punt op Pukema

door Jan Stel

24-09-2024

Het najaar is het moment van vele kermissen, al dan niet nog gekoppeld aan processies. Voor mij begint het lokale seizoen van kermissen eind augustus met de Maria-ommegang in het naburige gehucht Kalfort. Het feest duurt een week, waarbij de processie, de kermis en de jaarmarkt, culturele hoogtepunten zijn die duizenden bedevaarders en kijklustigen lokt. Al zo’n 400 jaar draait alles om het beeld van Onze-Lieve-Vrouw ten Traan, dat in de plaatselijke kapel wordt bewaard en vereerd. Ze kan oogziektes en heesheid genezen. Ik ga naar de oogarts.

Puurs begint te bruisen met een stevig Pukema weekend in september

Daarna begint Puurs te bruisen met een stevig Pukema weekend in september. Pukema zal ook wel zijn voortgekomen uit een kermis met een jaarmarkt en een kermis. Twintig jaar geleden waren er nog oude ambachten te zien, zoals het rietvlechten, waar de streek om bekend staat. Toen was het kraampje waar je zelfgemaakte koek met krenten en rozijnen kon kopen zeker een bezoek waard. Maar de tijd staat niet stil. De lopende band van het leven loopt door. Het door mij zo gewaardeerde koekkraampje is verledentijd. En de mandenvlechters zijn er niet meer. De kermis is er nog wel. De smoutenbollenboer is chagrijnig. Hij weigert mij drie smoutebollen te verkopen.

Pukema 2024

Het festijn gaat met zijn tijd mee. Er is een website, waarop de verschillende sites en activiteiten zijn aangegeven. Bij het station is de Pukema Plage Beachbar, het Dorpshart is omgetoverd in de Main Stage en het mij zo goed bekende Kerkplein is, evenals alle voorgaande jaren, omgedoopt in het Circusplein. De verbindende straten staan vol kramen, waar hier en daar nog iets te koop wordt aangeboden. Het merendeel zijn echter eet- en drankkaampjes van wat Puurs Proeft wordt genoemd. Op een aantal uitstekende uitzonderingen na, is het merendeel een waar junkfood paradijs.

In de ochtend drinken we cappuccino’tjes bij Barista Oscaaar, een gezellige Italiaanse Empolini Milano, die tot een uiterst efficiënte koffiebar is omgebouwd. We kennen de vriendelijke en gezellige uitbaters van onze vele bezoekjes aan hun koffiehuis in het oude gemeentehuis in Liezele. Daar worden uitstekende ontbijten geserveerd en staat de koffie altijd klaar. Na een slinger langs de belangrijkste evenementen en kramen, komen we in de Hoogstraat, de Meir van Puurs, een brandweerauto met blauwe zwaailichten tegen. Oei joei joei, brand, denk ik verschrikt. Niets aan de hand. De brandweerauto controleert of de doorgang vrij is bij noodgevallen. Er worden de nodige kraampjes verplaatst en grote luifels afgebroken. Puurs waakt over zijn burgers en zijn gasten.

De natuur maakt ook een punt: waterbom!

Het weer met Pukema was goed. In Centraal- en Oost-Europa heeft Storm Boris een waterbom laten barsten. De verschillende Europese weerdiensten hadden ruim van tevoren gewaarschuwd voor de ronddraaiende Storm Boris. Dat dit rampzalige weer ontstaat, hebben we helemaal aan onszelf te danken. Het is een dramatisch effect van onze klimaatverandering. Toch blijven we maar broeistofgassen in de atmosfeer pompen en raken onze politici het niet eens over de te nemen maatregelen. Ze geloven in sprookjes.

In Centraal- en Oost-Europa heeft Storm Boris een waterbom laten barsten. Dat dit rampzalige weer ontstaat, hebben we helemaal aan onszelf te danken

Europa is het snelst opwarmende continent ter wereld. Dat betekent meer extreme hitte en meer regen, wat leidt tot droogte met bosbranden en tot overstromingen, zoals deze waterbom in Duitsland, Oostenrijk, Polen, en Tsjechië. Het water verlaat de Alpen via de Elbe, de Oder en de Donau, wat tot nog meer overstromingen en schade leidt.

*Stijging van het water in twee bij een Pools dorpje.© Wetter-Unwetter Deutschland Niederschlesien*

Onze KMI-weermannen geven een uitstekende uitleg van de situatie. Deze waterbom is het resultaat van een ingewikkelde reeks van veranderingen die wij met onze klimaatopwarming veroorzaken. Door de opwarming verandert de straalstroom hoog in de atmosfeer, waardoor er blokkades optreden. Het gevolg is dat het weer langzamer wegtrekt dan we gewend zijn. Zo krijg je situaties dat wanneer het regent, het blijft regenen of sneeuwen.

Door onze klimaatopwarming komen hittegolven in het Middellandse Zeegebied vaker voor en duren ze langer. De vele bosbranden in de afgelopen jaren zijn hiervan een sterk signaal. Waar minder aandacht aan wordt gegeven is dat het aantal hittegolven in de zeeën en oceaan ook toenemen. Hierdoor is het Middellandse zeewater in de zomer erg warm, en verdampt er veel water. Je raadt het al, een geblokkeerd, ronddraaiend lagedrukgebied draait zich dol. Hierbij neemt het warme lucht met veel waterdamp op uit het oostelijke Middellandse Zeegebied en loost het als regen en sneeuw boven de Alpen. De achterliggende oorzaak ervan zijn wij met onze leefgewoontes. Dansen we met zijn allen op een slapende vulkaan, die we zelf gemaakt hebben?

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Wijnbouw in Puurs

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

Het miezert

Wijnbouw in Puurs

door Jan Stel

22-08-2024

Onze streekhistoricus Louis Callaert is niet alleen een lopende encyclopedie over de geschiedenis van Puurs en omgeving, maar ook een zeer krasse, vriendelijke, oude man. Toevallig kwam ik hem tegen in onze bibliotheek en vroeg hem of er in de Warme Middeleeuwen (ca 900-1400) hier wijnbouw was. Die vraag spookte al enige tijd door mijn hoofd, omdat een vriendelijke boer in de buurt vorig jaar in mei met man en macht bezig was een wijngaard aan te planten.

Puurs is nu bekend om zijn ‘witte goud’, de bij fijnproevers bekende en felbegeerde asperges

Twee dagen later vond ik een prachtig geschreven oude ponskaart in onze brievenbus van Louis. Hierop stond: Uit “Obituarium monasterii loci Sancti Bernardi” Lier, 1901, Benedictus van Donninck (in vertaling). Frater Daniël van Duysebock kocht in het jaar 1318, op 2 februari, voor 2 solidi druivelaars uit de streek van Tours voor de pastorij van Pudersse. Op 30 november 1337 kocht pater Johannes van Steenberghe, portier voor het klooster 12 oude druivelaars van Joannes den Pape van Pudersse.

Zo werd duidelijk dat de belangstelling voor de wijnbouw in Puurs en omstreken eeuwen teruggaat en dat de patertjes hierin een belangrijke rol speelden. Puurs is nu bekend om zijn ‘witte goud’. Dat zijn de bij fijnproevers bekende en felbegeerde asperges. De belangrijkste voorwaarde om op de goede grond van Puurs ook wijn te kunnen verbouwen, is de temperatuur. Dat kan nu weer door onze klimaatverandering. In Puurs-Sint-Amands zijn er twee wijndomeinen: het Wijndomein Valke Vleug, wat de vlucht van de valk betekent, in Liezele en Coninckxbeeck in Puurs die de aanleiding van het schrijven van deze blog is.

2023, warmste jaar ooit

We horen nu al 13 maanden lang dat het weer de warmste maand ooit was, maar hoe berekent men dit?

We weten zo langzamerhand wel dat het vorige jaar het warmste jaar ooit was. Wie herinnert zich niet de verwoestende bosbranden in Frankrijk, Griekenland en Canada? Bovendien horen we nu al 13 maanden lang dat het weer de warmste maand ooit was. De conclusie is dan ook gauw getrokken dat de klimaatcrisis de proporties van een klimaatnoodtoestand aan het aannemen is.

De doelstelling om onder de 1,5°C opwarming te blijven is allang gepasseerd, waardoor extreem weer dagelijkse kost is geworden.

Maar hoe berekent men dit? Gewoonlijk vergelijken onderzoekers de gemeten temperaturen voor de maanden juni, juli en augustus van 2023 met die in dezelfde maanden in de periode 1850 tot 1900. Deze periode wordt de referentiewaarde genoemd voor de temperatuur van vóór het begin van de Britse industriële revolutie. Op die manier kon men bepalen dat de vorige zomer 2,07°C warmer was dan die in de referentieperiode dat de IPPC hanteert. Hiermee zijn we dus één van de doelstelling van het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 ruimschoots gepasseerd. Geen wonder dat het weer, zoals al decennialang is voorspeld, helemaal van slag is.

Bomen vertellen een verhaal

Wijnbouw in Puurs — Temperaturen op het land in de niet tropische gebieden van het Noordelijk Halfrond in de afgelopen 2000 jaar. De blauwe kleur geeft de met jaarringen gereconstrueerde zomertemperatuur aan; de rode de waargenomen temperaturen ten opzichte van het gemiddelde van 1850-1900. Bron: Esper, et al, 2024. BBC.

Temperaturen op het land in de niet tropische gebieden van het Noordelijk Halfrond in de afgelopen 2000 jaar. De blauwe kleur geeft de met jaarringen gereconstrueerde zomertemperatuur aan; de rode de waargenomen temperaturen ten opzichte van het gemiddelde van 1850-1900. Bron: Esper, et al, 2024. BBC.

De jaarringen van bomen in gebieden met vier duidelijke seizoenen leggen, als een natuurlijke bandrecorder, een aantal kenmerken vast van de omgeving waarin ze opgroeien. Elk jaar maken bomen een nieuw laagje hout aan en wordt de boom dikker. Dat doen de houtvaten. In de lente worden vrij grote houtvaten gemaakt. In de zomer worden de nieuwe houtvaten steeds dunner en in de herfst en winter stopt de groei bijna volledig. Hierdoor ontstaat er een kleurverschil van lichte ringen (snelle groei en grote vaten) en donkere ringen (langzame groei en kleine vaten), dit zijn de jaar- of groeiringen. Door die jaarringen te tellen weet je hoe oud een boom is.

De jaarringen van bomen in gebieden met 4 duidelijke seizoenen leggen een aantal kenmerken vast van de omgeving waarin ze opgroeien

Wanneer een boom goed kan groeien (voldoende licht, water en voedingstoffen) zijn de jaarringen breed. Wanneer er factoren zijn die de groei vertragen (droogte, ziekte, schaduw) dan worden de jaarringen smaller. Bovendien zitten er isotopen in het hout die allerlei informatie geven over het milieu, waaronder de hoeveelheid regen. Het jaarringen archief is tegenwoordig zeer betrouwbaar en goed ‘leesbaar’. Het geeft een waardevolle aanvulling op onze metingen, die zo’n 150 jaar teruggaan.

Jaarringen in bomen vertellen ons een boeiend verhaal over natuurlijke en de door ons veroorzaakte klimaatverandering. Het verschil is enorm. Het effect ook!

Uit het in mei gepubliceerde verhaal blijkt dat de zomer van 2023 maar liefst 2,20oC warmer was dan de gemiddelde zomertemperatuur. Het was daarmee de warmste sinds het begin van onze jaartelling. Dit laat nog eens zien dat onze snelle klimaatopwarming uniek is. Belangrijker is dat er dringend maatregelen worden genomen om dit niet nog verder uit de hand te laten lopen. Ondertussen onderhandelen onze politici verder, zonder zich druk te maken over de klimaatnoodtoestand, want we moeten bezuinigen.

Coninckxbeeck

In mei zagen we zo’n 7.000 palen in rijen op het land staan, waar boer Luc Houben en twee vrienden 45 kilometer draad over spande. Vrolijk vertelde hij ons dat ze aan een jongensdroom werkten: een wijngaard, de Coninckxbeeck. De naam, zo vertelde hij, kwam van de idyllische Koningsbeek, een zijarm van de Vliet en eens de grens tussen de graafschappen Vlaanderen en Brabant.

Op mijn vraag over de grond, waar jarenlang producten van de geïndustrialiseerde landbouw op zijn gekweekt, kreeg ik een gedegen uitleg over de unieke eigenschappen van de Puurse zandleemgronden. Die geeft zowel de witte asperges als de druiven een kenmerkende smaak. Zijn trouwe herdershond stond er kwispelstaartend bij.

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

Het miezert

Regen is tijdelijk geleend oceaanwater

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

door Jan Stel

25-07-2024

We hadden op vrijdag 18 februari 2022 de bloempotten op het balkon weer eens goed opgeborgen. Het mooie beeld van kunstenares Ada Stel was weer in de hoek gezet, zodat de wind er geen vat op kon krijgen. Eunice, volgens het KMI één van de krachtigste stormen in zo’n 20 jaar, kwam eraan. Het aantal zware stormen neemt door onze klimaatverandering toe. Ik lag er niet wakker van.

De kerkhaan verliet zijn meer dan 60 meter uitkijkpost en zeilde naar de bosjes aan de voet van de kerk

De volgende dag stonden zowel de kerkhaan als het kruisbeeld niet meer op de trotse toren van onze mooie parochiekerk. Na jaren van stilstand was de haan naar beneden gevlogen. Dat zou je niet verwachten van een kerkhaan die immers geoefend is in stilstaan, in met de wind meedraaien en in het trotseren van weer en wind. Eunice werd hem teveel. Wellicht was hij het eenzame en celibataire leven even beu. Hij verliet zijn meer dan 60 meter uitkijkpost en zeilde, zoals het een kerkhaan betaamt, naar de bosjes aan de voet van de kerk. Wellicht had hij de kolder in de kop en besloot, gebruikmakend van de situatie, eindelijk eens op zoek te gaan naar een hennetje.

Het is me nooit duidelijk geworden of haanlief het 100 kilo zware kruisbeeld met een glanzende vergulde bol ook heeft meegenomen in zijn avontuur, of dat dit gewoon het werk van de zwaartekracht was. Hoe dan ook, dat 3 meter hoge kruisbeeld hing op 19 februari alleen nog vast aan de bliksemafleider. Een onveilige situatie, volgens de experts. Een gespecialiseerd bedrijf verwijderde het kruisbeeld, met twee enorme kraanwagens, uit zijn benarde positie.

Ruim een jaar later begon de restauratie van de toren. De met leien bedekte torenspits en de keurig gemetste Brabantse kalkzandstenen, kregen een opknapbeurt. Ik heb de capriolen van de werkmannen met enige verbazing gevolgd. Hoogtevrees hadden ze in elk geval niet. Wel waren ze gek op Studio Brussel. Ik niet. Veertig jaar luchtvervuiling werden met hogedrukspuiten van de muren verwijderd. De zwarte drab watervalde naar beneden. En daar leven wij dus in.

Veertig jaar luchtvervuiling werden met hogedrukspuiten van de muren verwijderd. De zwarte drab watervalde naar beneden. En daar leven wij dus in

Het verhaal van de Brabantse natuursteen

Steen Kerk Puurs — *Gobertanger kalkzandsteen in de voet van de toren met halve kleppen van schelpjes en een vage gelaagdheid, die geaccentueerd worden door een roestbruine kleur. ©auteur.*

Wanneer je de, in het zonlicht nu, weer mooi wit glanzende kerktoren beter bekijkt, zie je dat er verschillende soorten stenen zijn gebruikt. Het gaat dan vooral om een mengeling van

grijswitte Gobertanger kalkzandsteen en Belegemse steen, die donkerder is en een geel tot grijsgroene kleur heeft. De Gobertange steen werd vanaf de 16de eeuw in kleine steengroeves bij Brussel gewonnen. Na de ontginning van de natuursteen, werden deze groeves vaak opgevuld, zodat de boeren de grond weer konden gebruiken.

De stenen voor onze kerk werden vermoedelijk aangevoerd via de Willebroekse Vaart. Dat kanaal is in het midden van die eeuw in gebruik genomen. Het verbindt Brussel met Willebroek en mondt bij Klein-Willebroek, met een sluis, uit op de Rupel. Het is de oudste waterweg in de westerse wereld, waarop schepen niveauverschillen kunnen overbruggen. Aan innovaties is er geen gebrek in België. Toch vraag ik me af wat het nut is van de Waalse scheepslift van Strépy-Thieu.

Gobertanger kalkzandsteen in de voet van de toren met halve kleppen van schelpjes en een vage gelaagdheid, die geaccentueerd worden door een roestbruine kleur. © Auteur.

Deze gesteenten zijn in langvervolgen tijden gevormd in een voorloper van de Noordzee. Dit gebeurde 56-41,2 miljoen jaar geleden in het Eoceen. Dat was een tijd waarin de aarde langzaam maar zeker afkoelde. Er vond een geleidelijke overgang plaats van een warme ‘hot house’ tijd, met palmen en krokodillen op de Noordpool, naar de ‘ijskeldertijd’ met ijskappen in de poolgebieden. Sinds 1950 hebben we onze eigen klimaatverandering door onze gigantische vervuiling.

Wanneer je de, in het zonlicht nu, weer mooi wit glanzende kerktoren beter bekijkt, zie je dat er verschillende soorten stenen zijn gebruikt

De Eocene Noordzee was een regelmatig uitdijende warme zee, waarbij delen van ons land werden overstroomd of juist net boven het water uitkwamen. Door de verwering op het land, werd er in die zee slib en zand afgezet, zoals het Brussels Zand dat jarenlang in allerlei groeves werd gewonnen. Nu zijn het vaak prachtige Vlaams-Brabantse natuurgebieden, waar je in alle rust kunt genieten van vogels en zeldzame dieren en planten.

De witte kalkzandstenen ontstonden in de zuidelijke rand van de Eocene Noordzee. Grofweg komen de Ieperse-, Brusselse- en Ledesteen aan het oppervlak langs de lijn Brugge-Gent-Leuven. De kalksteenbanken zijn ongeveer 20 centimeter dik. Bij Brussel worden ze Diegemse steen genoemd. Meer oostelijke heten ze Gobertange steen.

Gewilde natuursteen

De witte kalkzandstenen van de kerktoren van de Puurse parochiekerk Sint-Pieter zijn in hun oude glorie hersteld. Veertig jaar vervuiling is verdwenen. In onze regio is het weer een pareltje tussen de witte gevels van de vele kathedralen, kerken, landhuizen en andere gebouwen. De Diegemse en Gobertange kalkzandsteen hoort ook bij het bouwkundig patrimonium van Puurs. Andere bekende gebrouwen die hiermee zijn gebouwd zijn de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen, het stadhuis en de Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele in Brussel, het stadhuis van Leuven en de prachtige Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw.

Het dorpje Diegem is ondertussen het slachtoffer geworden van de Brusselse expansie en de aanleg van Zaventem. Het meer naar het oosten gelegen gehucht Gobertange bij Malen, is hieraan ontsnapt. Voor restauratiewerkzaamheden is er nog één bedrijf actief dat deze bijzondere kalkzandsteen wint. Onze kerktoren heeft daarvan geprofiteerd.

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Het miezert

Sporen uit het verleden

Regen is tijdelijk geleend oceaanwater

Het miezert

door Jan Stel

27-06-2024

Het is vandaag 21 juni, de langste dag. De Zweden gaan op die dag helemaal uit hun bol en vieren feest tot diep in de volgende ochtend. Dat is het midzomerfeest of ‘midsommar’, de belangrijkste feestdag na Kerstmis. In het Hoge Noorden gaat de zon die dag niet onder, maar beweegt zich langs de verre horizon met een magisch kleurenspel. Op het prachtige en gewoonlijk rustige Oostzee-eiland Gotland met zijn mooie klifkusten waarin fossiele riffen te zien zijn, komen de toeristen aan. Zij wekken het eiland uit zijn winterslaap. Ze blijven tot de middeleeuwse feesten in augustus, bij het schilderachtige stadje Visby. Dan zie je woeste Vikingen, die ‘s ochtends zowaar nog aan de koffie zitten.

Het vorige jaar was een El Niño jaar, waardoor 2023 het warmste jaar ooit werd

21 juni, het begin van de zomer! Ik sta verwachtingsvol op, want gisteren kleurde de opkomede zon de Puurse horizon nog even prachtig rood. Vandaag niet. Het grauw van gisteren is blijven hangen in deze korte nacht. Buiten miezert het troosteloos. De vuilniszakken geven met hun zwarte kleur voor gemengd afval en de lichtblauwe kleur voor plastiek, de randen van het plein aan. Mijn overbuurman is voetbalfan. Op zijn balkon hangt de Belgische vlag aan zes kleurrijke wasknijpers over de glazen balustrade te wachten op een glansrijke overwinning van de Rode Duivels.

Elders is het warm

2023 was, met stip, het warmste jaar ooit. Dat komt door onze klimaatopwarming en een natuurverschijnsel in en boven de Stille Oceaan. Het kent drie verschillende fasen: een warme El Niño fase, een neutrale fase en een koude La Niña fase. Het vorige jaar was een El Niño jaar, waardoor 2023 het warmste jaar ooit werd. Toen mochten we even ‘genieten’ van wat het is om in een bijna 1,5oC opgewarmde wereld te leven. Gelukkig duurt het nog een paar jaar voor dat we ook met zijn allen hebben geregeld.

We missen het overzicht als we naar buiten kijken

Maar er gebeurt iets vreemds. Elke maand lezen we weer dat het de warmste maand ooit was. Zo was mei de warmste maand ooit, net als april, enz. Het zal me niet verbazen dat juni dat ook wordt. Toch klagen we, met de boeren en strandtenthouders voorop, over het troosteloze weer bij ons. Maar wij missen dan ook het totaal beeld. Dat krijgen we wanneer we naar de dagelijkse Klimaatverschuivingsindex of ‘Climate Shift Index’ kijken (zie onder).

Climate Shift Index van 21 juni 2024. Hitte golven op Groenland , in Afrika en de VS vallen op. Witte gebieden zijn plaatsen waar onvoldoende gegevens zijn om de afwijking van de normale temperatuur te meten. ©Climate Central.

Deze index laat zien hoe sterk de dagelijkse temperatuur op elke plek op aarde afwijkt door onze klimaatverandering. De index loopt van -5 (licht- tot donkergrijze kleuren) tot +5 (rode tot donkerrode kleur), die temperatuurafwijkingen aangeven als gevolg van onze klimaatopwarming. Negatieve afwijkingen, waarbij het kouder is dan normaal, komen steeds minder voor. Uit het overzicht van 21 juni blijkt dat het in veel gebieden op aarde veel warmer is dan normaal. Zo kun je in één keer zien wat de gevolgen zijn van onze manier van leven en onze uitstoot van broeikasgassen. De website waarop je al deze informatie kan vinden is: www.climatecentral.org.

Wat betekent zo’n plaatje?

Dat lezen we in de krantenkoppen of zien we op de TV en sociale media, waar ik niet zo gek op ben. Ik vind de sociale media vaak asociaal. Blijkbaar verliezen mensen al gauw hun remmingen en kramen allerlei onzin en wat erger is, onwaarheden en beledigingen uit.

Over de hittegolven boven Groenland hoor je niet zoveel. Maar ze hebben grote gevolgen voor de oceaan, die bijna 71 % van het aardoppervlakte beslaat en de motor van het klimaat is. Meer zoetwater in de Noord-Atlantische Oceaan kan de warme Golfstroom vertragen en veranderen. Daardoor verandert ook de atmosfeer en daarmee ons weer. En dat vernemen we elke dag. Bovendien stijgt de zeespiegel sneller en wordt de kans steeds groter dat Gent aan zee komt te liggen.

Bovendien stijgt de zeespiegel sneller en wordt de kans steeds groter dat Gent aan zee komt te liggen

De ongeziene hitte en bosbranden in Canada, en vooral in de VS, krijgen bij ons veel aandacht in de media. Bosbranden leveren immers altijd indrukwekkende beelden op van vluchtende mensen. Ze bedreigen zelfs het bekende Californische Dry Creek Valley wijngebied en de buitenwijken van de miljoenenstad Los Angeles. De rook van de honderden bosbranden in Mexico in de afgelopen maanden, zijn vanuit de ruimte te zien. De Pantanal, het grootste moerasgebied ter wereld in het hart van Zuid-Amerika, verbrandt, wat een ongekende natuurramp is, omdat een warmtekoepel het gebied teistert.

Het grootste deel van Afrika kleurt donkerrood op onze kaart. Dat is al een tijdje zo. Afrika wordt geplaagd door hittegolven die, volgens de in 2015 opgerichte World Weather Attribution, vooral het gevolg zijn van onze klimaatopwarming. Zonder onze uitstoot van broeikasgassen zou een groot deel van die hittegolven niet hebben plaats gevonden en zou de natuur en de mens niet zoveel schade hebben ondervonden.

Zo heeft Poetin zijn oorlog in Oekraïne, in de afgelopen twee jaar, gezorgd voor een extra grote uitstoot van 175 miljoen ton CO2

Toch gaan wij roekeloos door met het uitstoten van CO2 en het voeren van gruwelijke oorlogen die die uitstoot alleen maar vergoten. Zo heeft Poetin zijn oorlog in Oekraïne, in de afgelopen twee jaar, gezorgd voor een extra grote uitstoot van 175 miljoen ton CO2. Dat is bijna evenveel als die van België in 2021 en 2022. Oorlogen zijn een menselijk kwaad bij uitstek. Ze zijn helaas van alle tijden. Maar de huidige oorlogen zijn ook door hun uitstoot van broeikasgassen en ander vervuilende stoffen, een bedreiging voor de hele wereld. Ja, zelfs in België, waar de zon nog maar niet wil schijnen. Wat dat laatste betreft, zijn de voorspellingen voor de komende zomermaanden hoopgevend: warmer en minder regen.

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Regen is tijdelijk geleend oceaanwater

Sporen uit het verleden

Boer zoekt vrouw, Vrouwe Justitia

Regen is tijdelijk geleend oceaanwater

door Jan Stel

29-05-2024

Tegenwoordig ben je al blij als het eens een dag niet regent. Het lijkt wel of het weer helemaal op hol is geslagen. Zo’n acht maanden geleden verwelkomden we in de herfst nog de eerste regenbuien. Nu lopen de boeren weer over het weer te zeuren. De grote landbouwmachines, die we goed kennen van de demonstraties voor de geïndustrialiseerde landbouw, zakken weg in de modder. Het gevolg is dat de akkers en weilanden er maar troosteloos en verzopen bijliggen.

Elke uitstoot van broeikasgassen heeft grote mondiale gevolgen

Wandelen in de bossen is ook geen pretje. Regelmatig kom je plassen tegen die niet op de wandelkaart staan. Dat overkwam ons toen we een paar dagen de imposante en goed onderhouden Abdij van Averbode bezochten tijdens een korte vakantie in Laakdal. Die abdij is een mooi startpunt voor wandelroutes, waarbij je van het ene genummerde paaltje naar het andere loopt. Totdat een enorme plas onze weg versperde.

Alles hangt met elkaar samen

De titel van deze blog wijst er op, dat de regen die ons land zo kwistig besproeit en de watervoorraden heel langzaam weer wat aanvult, vanuit de oceaan komt. Dat weten we allemaal natuurlijk wel, maar we staan daar niet zo bij stil. Op school hebben we immers allemaal geleerd dat we dankzij de Warme Golfstroom in een gematigd en warmer klimaat leven dan in Canada.

Die Golfstroom wordt aangedreven door kleine verschillen in het zoutgehalte en de temperatuur in de oceaan. Het warme water van de Golfstroom koelt in de Noordelijke IJszee af en bevriest. Zo ontstaan daar de enorme, winterse zee-ijsvlakten. Door het bevriezen wordt het water eronder, zouter en zwaarder. Daarom zakt het bij Groenland in de diepzee. Uiteindelijk ontstaat zo een mondiale transportband die de warmte over de planeet verdeelt. Kleine verschillen hebben grote regionale en soms zelfs mondiale gevolgen.

Het gevolg is dat we nu in drie grote mondiale crises zitten: de klimaat-, biodiversiteits- en vervuilingscrisis

Dat is met onze klimaatverandering die in de afgelopen 75 jaar in een stroomversnelling is geraakt, ook het geval. Elke uitstoot van broeikasgassen heeft grote mondiale gevolgen. Dat zien we dagelijks op de TV of tijdens een wandeling in de natuur. De ene keer is het een zomer vol hittegolven, waarbij vele ouderen overlijden en de geïndustrialiseerde boeren klagen dat er niet genoeg water is om het land te besproeien. De andere keer blijft het maar regenen en klagen die boeren, dat ze hun velden niet kunnen bewerken door de modder. Met zijn allen staan we erbij en kijken we er naar. ‘Wat kunnen we doen?’ is echter de cruciale vraag.

Na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog wilden we vrede en welvaart. Met de nodige wilskracht en enthousiasme hebben onze ouders daaraan hun bijdrage geleverd. Ik ben één van de naoorlogse geboortegolfkinderen. Wat men ons niet vertelde is dat die vooruitgang ten koste ging van onze leefomgeving. Multinationals hebben het steeds meer voor het zeggen en de politiek laat ons steeds meer in de steek. Het gevolg is dat we nu in drie grote mondiale crises zitten: de klimaat-, biodiversiteits- en vervuilingscrisis. Bovendien neemt de ongelijkheid voortdurend toe. De oplossing hiervan is de grootste uitdaging van deze eeuw. De discussie of klimaatregels haalbaar en betaalbaar zijn is allang achterhaald. Het is nu: pas je aan of betaal die steeds maar oplopende rekening èn zit op de blaren van het niets doen.

Europa is geen eiland

In mijn geboorteland is men de pedalen wat kwijt. Na een half jaar is men het eens over een regering, die je op zijn minst speciaal kan noemen. Ondertussen is men op zoek naar de mensen die het team moeten vormen. In Vlaanderen is de tijd aangebroken waarin iedereen zich te buiten gaat in het presenteren van mooie dingen voor de mensen. Hierbij neemt men wellicht aan dat we alweer vergeten zijn wat men ons enige jaren geleden beloofde. Maar wie gelooft er nu nog in sprookjes?

De Europese Green Deal is meer dan alleen het klimaat en energie. Het betreft een volledige verandering van onze maatschappij voor een leefbare en goede toekomst

Het lijkt er op dat Europa ook een beetje op zijn kop aan het staan is. De weg naar een duurzame maatschappij door de Green Deal is lang en complex, terwijl de urgentie alleen maar toeneemt. De besluitvorming komt regelmatig wat verward over. Een ruk naar rechts hangt in de lucht, zeggen de experts. Deels komt dat door maatschappelijke onrust rondom beslissingen over de CO2-uitstoot van de industrie, de boeren, enz., die genomen moeten worden, maar moeilijk zijn omdat het een stevige verandering van het oude beleid is. In verkiezingstijd willen onze gekozen volksvertegenwoordigers, de politici dus, geen onrust. De toegevingen zijn dan ook niet van de lucht.

Evenals regen tijdelijk is geleend van de oceaan, is onze welvaart tijdelijk geleend van de natuur. Wanneer je de natuur vernielt raak je ook je welvaart en voortbestaan grotendeels kwijt.

China is de grootste CO2-uitstoter ter wereld. De bijdragen aan de mondiale uitstoot is maar liefst 31 %. Dat is ruim twee keer zoveel als de VS (14 %) en bijna vier keer zoveel als de EU (8 %). Als we deze uitstoot per persoon bekijken krijgen we een wat genuanceerder beeld. Een Chinees stoot 8 ton CO2 per jaar uit; een Belg 8,2 ton, een Europeaan 6 ton en een wereldburger 4,7 ton. Tegelijkertijd zien we dat zowel de VS als China de uitdaging van de overgang naar de toekomstige, meer duurzame maatschappij stevig oppakken, terwijl we in Europa discussiëren of de Green Deal niet wat minder kan. Als we dat doen worden we weer een speelbal van de twee andere grootmachten en zal onze oude economie ook gaan haperen. Kies toch voor een stap vooruit, voor onze nieuwe toekomst.

De Europese Green Deal is meer dan alleen het klimaat en energie. Het betreft een volledige verandering van onze maatschappij voor een leefbare en goede toekomst. Het gaat over onze veiligheid, onze democratie, die ondermijnd wordt door opportunisten zoals de Hongaarse premier Victor Orbán, het gaat over grondstoffen voor de circulaire economie, over investeringen in nieuwe technologie en de nieuwe industrie. Het gaat dus over onze duurzame toekomst en die van onze kleinkinderen en hun kinderen. Alleen al daarom zou iedereen moeten stemmen bij de komende Europese verkiezingen. En denk daarbij dan ook aan uw kleinkinderen en hun toekomst.

Foto en tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Sporen uit het verleden

Boer zoekt vrouw, Vrouwe Justitia

Apenstreken: lachen is gezond

Sporen uit het verleden

door Jan Stel

30-04-2024

Een maand geleden liet de Archeologische Dienst van de Stad Antwerpen weten dat ze de restanten van een unieke, Britse spoorwegwagon hadden gevonden. Bij opgravingen aan het Noordkasteel, waar een belangrijk knooppunt van de nieuwe Oosterweelverbinding komt, stuitte men op een donkerbruine doos. Zoals het archeologen betaamt, werd die zorgvuldig met de schop uitgegraven.

Hierbij werd al snel duidelijk dat het om één van de eerste, houten containers van de beroemde Britse LNER, de London & North Eastern Railway, gaat. In 2023 bestond dit bedrijf 100 jaar.

Bij opgravingen aan het Noordkasteel stuitte men op een donkerbruine doos.

Deze containers waren gemaakt van goedkoop hout. Hun levensduur was ongeveer 5 jaar, waarna er een nieuwe voor in de plaats zou komen. Het waren dus wergwerpcontainers. Een ontwikkeling die nu hopelijk zijn hoogtepunt heeft bereikt in alle wegwerpartikelen in onze verkwistende welvaartmaatschappij. Wegwerpplastic ligt hierbij aan kop. Jaarlijks storten we één vuilniswagen met plastiekafval per minuut in de oceaan, die daar ziek van wordt.

Maar hoe die container in Antwerpen is terecht gekomen is voorlopig nog een raadsel. Als ik er wat op los fantaseer, dan is die container gebruikt om Britse spullen voor de Wereldtentoonstelling in 1930, naar Antwerpen te verschepen. We zaten toen in het Interbellum, de tijd van de wilde jaren 1920 en 1930 en het hoogtepunt van de koloniaal-patriottistische propaganda. Het Antwerpse deel van die tentoonstelling ging over de zeevaart, de koloniën en de Vlaamse kunst. In Luik, de industriestad bij uitstek, lag de nadruk op de ‘zegeningen’ van de industrie en de techniek.

Jaarlijks storten we één vuilniswagen met plastiekafval per minuut in de oceaan, die daar ziek van wordt.

Hoe dan ook belandde de container uiteindelijk bij het Noordkasteel, dat werd omgebouwd tot een recreatieoord. Hier verdween het, vol met zand, een kleine eeuw uit het zicht, tot dat het in de weg lag voor het geruchtmakende Oosterweelproject. Dit project van € 7 miljard laat sporen na in het landschap, in de politiek en de geschiedenis van Vlaanderen.

Terug in de tijd

Archeologisch onderzoek is verplicht bij het Oosterweelproject. Het is dan ook ingepland. Dit soort onderzoek is eigenlijk een reis terug in de tijd. Hoe dieper je graaft, hoe ouder de grondlagen zijn. Antwerpen is met zijn eeuwenoude haven een interessante plek. Er wordt veel gegraven voor de vele nieuwe dokken van de steeds groter wordende haven. Zo moest Oosterweel, het laagstgelegen dorpje van België, plaats maken voor de Antwerpse petroleumdokken.

De Antwerpse haven is een enorm slokop wat gebiedsuitbreidingen betreft. En dat levert steeds weer nieuwe historische informatie op. In 2002 vond men, bij graafwerkzaamheden aan het Deurganckdok in Doel, toevallig de wrakstukken van een goed bewaarde kogge. Een graafmachine had er per ongeluk een stevige hap uit genomen. De Doelse kogge was rond 1325 gebouwd, middenin in een natuurlijke klimaatverandering, van warmere naar koudere tijden. Het is gezonken in een zijarm van de Schelde en zat veilig opgeborgen onder een metersdikke laag vette Wase klei. Hierdoor ging het hout niet rotten. De Doelse kogge is een pronkjuweel van ons maritieme erfgoed.

Door het archeologisch onderzoek binnen het Oosterweelproject gaan we duizenden jaren terug in de tijd.

Door het archeologisch onderzoek binnen het Oosterweelproject gaan we duizenden jaren terug in de tijd. Terug naar snelle zeespiegelstijgingen omdat het landijs, waarvan de Groenlandse ijskap een restant is, smolt. Terug naar grote meanderende rivieren van toen waar jagers-verzamelaars-vissers langs de Schelde leefden. Op de website van het Oosterweelproject wordt er de nodige aandacht aan gegeven. Hopelijk komt er eens een mooie tentoonstelling over. De Vlaming is immers nieuwsgierig naar zijn geschiedenis en weet dat hier eens Neanderthalers, onze neven, rondliepen.

Klimaatveranderingen zijn normaal, maar de onze niet

Overal in de Vlaamse en Belgische bodem en vooral in het gesteente van de Belgische Ardennen, kun je de sporen van klimaatverandering zien. Je moet echter wel leren hoe je dat doet, hoe je de geschiedenis in de bodem en in gesteenten kunt leren lezen. Dat kunnen de archeologen van het Oosterweelproject met behulp van de sporen van menselijke activiteiten die ze in de bodem vinden. Dat kunnen onze geologen en paleontologen ook met de geschiedenis in het gesteentelagen en de fossielen erin. Het is boeiend werk. Het levert vaak verassende inzichten op. Zo weten we dat in die miljarden jaren oude geschiedenis van de planeet, klimaatverandering normaal is.

Overal in de Vlaamse en Belgische bodem en vooral in het gesteente van de Belgische Ardennen, kun je de sporen van klimaatverandering zien.

Onze klimaatverandering is echter andere koek. Sinds de Britse industriële revolutie uit het midden van de 18de eeuw, hebben we van alles uitgevonden. De stoommachine veroverde de wereld met stoomschepen en prachtige stoomlocomotieven. België was het eerste land in Europa dat die nieuwe technologie naar het Europese continent haalde. De keerzijde van die voortuitgang was en is een ongekende en gigantische vervuiling van onze leefomgeving. Het PFAS-schandaal is hiervan een treffend voorbeeld. Andere voorbeelden zijn: de CO2-vervuiling door de fossiele industrie en de vervuiling door kunstmest en pesticiden van de geïndustrialiseerde landbouw en voedingsketens. Hierdoor hebben we onze eigen, bijzonder snelle, klimaatverandering veroorzaakt. Dat is stom.

Voor het eerst in onze geschiedenis, staan we op een kruispunt: blijven we zo doorgaan of zetten we volop in op de overgang naar een duurzame wereld. Een wereld waarin we wel rekening houden met de gezondheid van de natuur. Een wereld waarin we weer erkennen dat wij slechts een onderdeeltje van die natuur zijn. Niets minder en niets meer.

Lees meer over

Apenstreken: lachen is gezond

Boer zoekt vrouw, Vrouwe Justitia

Stille Nacht

Boer zoekt vrouw, Vrouwe Justitia

door Jan Stel

18-03-2024

Wie kent het uit Engeland overgewaaide dating en reality programma Boer zoek vrouw, niet? Ik, zegt de auteur. Hoe schrijf je over een programma dat je nog nooit hebt gezien, is uiteraard direct je terechte vraag. Daar hebben we het internet voor. Je hoeft alleen maar te weten dat zoiets bestaat en je valt van de ene verbazing in de andere. Het programma over deze boeren en soms boerinnen, blijkt al decennia in vele landen erg populair te zijn. Wil je meer weten? Kijk op het internet.

Mocht je het ooit gezien hebben dan weet je dat de boer eerst mag kiezen uit een stortvloed van brieven. Dan begint de selectie. Een drietal vrouwen wordt uiteindelijk op zijn boerderij uitgenodigd. Aan het einde stapt hij met de winnares, of winnaar in het geval van een boerin, in het huwelijksbootje. Partnerkeuze breed uitgemeten op het scherm. En ja hoor, het gaat ook wel eens mis. Een krantenkop uit 2019 luidt zowaar: ’Boer Zoekt Vrouw-stel Gijsbert en zijn Friese Femke uit elkaar’. Na negen jaar en drie kinderen was de rek eruit. Op naar het volgende programma.

Bioboer Hugues Falys

De boerenprotesten zijn niet van de lucht en leggen regelmatig delen van het land plat. Het is zonder meer juist dat de boeren in het algemeen te weinig verdienen met hun werk. Dat is niet eerlijk. Ze verdienen beter, veel beter. Maar het is niet waar dat wij zonder hen in deze geglobaliseerde wereld geen eten meer hebben. Het probleem is juist dat we ons voedsel van hot naar her verslepen, terwijl we kwistig zijn met duur kunstmest en pesticiden en de kostbare tractoren dure fossiele brandstoffen slurpen. Dat is de paradox van de Europese geïndustrialiseerde landbouw, waarbij de schade aan de natuur en de mens niet wordt meegenomen. En dat is precies wat de bioboer Hugues Falys in het Henegouwse Bois-de-Lessines, niet doet.

Hugues Falys is al bijna dertig jaar een koploper binnen de duurzaamheidstransitie in de landbouw

Hij is al bijna dertig jaar een koploper binnen de duurzaamheidstransitie in de landbouw. Een pionier in de agro ecologie, waarin een holistische benadering die duurzame landbouw ondersteunt en tegelijkertijd voor een robuust beheer van het milieu zorgt. Hij houdt rekening met de ecosysteemdiensten die de natuur gratis levert en richt zich op de korte keten, met een winkeltje aan huis. Hij houdt een honderdtal robuuste roomkleurige Charolais koeien, één van de oudste en grootste vleesrassen ter wereld, voor de vleesproductie. Het ras komt oorspronkelijk uit Saône-et Loire, het land van Nievré in de Bourgogne streek. De dieren lopen zoveel mogelijk in de weide. Ze worden gevoed met gras. Daarnaast teelt bioboer Falys verschillende gewassen, zoals granen, eiwitgewassen waaronder luzerne en klaver voor zijn mooie koeien en groenten.

TotalEnergies

De Charolais koeien zijn de kern van zijn bedrijf. Binnenkort kunnen ze weer uit de stal om te grazen in de weide. Nu is het nog te nat. Dat is één van de vele gevolgen van onze klimaatverandering door het uitbundig gebruik van fossiele brandstoffen. Seizoensvoorspellingen laten zien dat de regen nog wel een tijdje doorgaat. Ook blijven de temperaturen maar stijgen. 2023 was weer het warmste jaar ooit. De kans is groot dat het dit jaar nog warmer wordt. Zo maken we weer kennis met een wereld waarin de gemiddelde temperatuur steeds boven 1,5 °C opwarming, de ondergrens van het Akkoord van Parijs, zal liggen. Iedereen ondergaat de gevolgen van onze klimaatcrisis.

Bioboer Hugues Falys vindt dat TotalEnergies medeverantwoordelijk is aan de schade die hij leidt

Bioboer Hugues Falys pikt het niet langer en klaagt één van de raddraaiers die dit veroorzaken aan: energiereus TotalEnergies. Terecht vindt hij, dat zij medeverantwoordelijk zijn aan de schade die hij leidt. Op woensdag 13 maart dienden zijn advocaten een klacht in tegen dit bedrijf, dat gewoon doorgaat met zijn schadelijke activiteiten, bij de rechtbank van koophandel in Doornik. Het bedrijf moet wereldwijd stoppen met het investeren in nieuwe projecten rond fossiele brandstoffen. De uitstoot van broeikasgassen moet tegen 2030 met meer dan 60 % zijn gedaald en er moet veel minder gas en olie worden gewonnen.

De boer is altijd de …

Ik ben een fan van de Nederlandse boerenrockgroep Normaal uit 1974. Ze zingen in een lokaal dialect, het Achterhoeks. Dit tot grote ontsteltenis van mijn Vlaamse vrouw en dito buren. Zo nu en dan dendert Hendrik Haverkamp, Oerend Hard en Ik bun moar een eenvoudige boerenlul uit de luidsprekers van mijn PC.

Als prettige aanpassing aan het Vlaamse land, ben ik ook al heel lang fan van Urbanus met zijn Belastingcontroleur, De Aarde en De Werels is om zeep, die verassend actueel zijn. Urbanus maakt al vroeg een onderscheid tussen de aarde die zichzelf wel redt, en onze wereld die we naar de knoppen helpen. Het refrein van De Wereld is om zeep is veelzeggend:

De wereld is om zeep, er gebeuren rare dingen rondom mij.
Helemaal om zeep en het laatste oordeel kan niet ver meer zijn.

Toch hebben we dit nog steeds vooral zelf in de hand. Onze wereld is niet om zeep en zwijg maar over het zogenaamde laatste oordeel. Onze, jouw grote kans ligt de komende maanden in de stemhokjes. Jouw keuze bepaalt de toekomst van onze wereld en je kleinkinderen die daarin leven.

Grootouders voor het Klimaat
Grootouders voor het Klimaat is een onafhankelijke beweging van sociaal betrokken senioren die streven naar een leefbare wereld voor toekomstige generaties. Ze sensibiliseren leeftijdsgenoten en anderen om dringende en doortastende actie te ondernemen voor klimaatbeleid. Klik hier voor meer informatie.

Wil je meer lezen over de Agro-ecologische boer Hugues Falys versus TotalEnergies? Klik hier.

Lees meer over

Apenstreken: lachen is gezond

Verloren maandag

Stille Nacht

Apenstreken: lachen is gezond

door Jan Stel

27-02-2024

aap — *Jonge orang-oetan trekt aan de haren van zijn moeder. ©BOS Foundation BPI*

U kent het vast wel. Een kind kondigt zich aan. Als ouders sla je aan het werk. Kinderkamer inrichten, afspraken maken rondom de bevalling en leuke speeltjes kopen. De hele familie doet mee. De speeltjes moeten natuurlijk wel educatief verantwoord en veilig zijn. Zoon of dochter is gearriveerd. Iedereen komt die wolk van een baby bewonderen. Al gauw wordt er geknuffeld, liefkozende woordjes gezegd en gekke bekken getrokken voor elk lachje van de nieuwe, kleine wereldburger.

Lachen is communicatie zonder dat je spreekt

Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken, maar dat weet u natuurlijk al lang, dat lachen gezond is. Lachen is communicatie zonder dat je spreekt. Dat weten baby’s ook al. Wij lachen, op die enkele zeurpiet van een buurvrouw na dan, wat af in ons leven. Humor helpt je door het leven, het relativeert. En dat is wat onze allerkleinsten al vanaf de eerste maanden in de gaten hebben. Ze laten u gekke bekken trekken en vreemde stemmetjes gebruiken, ze trekken aan uw haren of knijpen in uw neus en ze hebben plezier.

‘Kiekeboe’ roept de peuter. Je schrikt je rot en schiet in de lach. Humor is heel oud: 13 miljoen jaar!
Baby’s jonger dan één jaar beleven vooral plezier aan de reacties van andere mensen. Ze hebben dat nodig om hun cognitieve vaardigheden te ontwikkelen. We hebben het dan over functies als het geheugen, leervermogen, taalgebruik en het kunnen begrijpen en uitvoeren van complexe dagelijkse handelingen. Hierbij valt te denken aan psychische processen die te maken hebben met begrip, kennis, herinneringen, problemen oplossen en informatieverwerking. Dat is allemaal cruciaal voor het verdere leven. Maar waar komen die reacties bij baby’s vandaan? Dat is nu onderzocht en levert verrassende resultaten op. We hebben dat van onze verre voorouders; van de apen.

Apenstreken
De dierentuin is een geliefkoosde plek voor jonge ouders om met hun kroost te bezoeken. Apen zijn, naast leeuwen, ijsberen, koddige pinguïns en zeezoogdieren zoals orka’s en zeehonden, geliefd bij het publiek. Ik weet niet hoe zij over ons denken. Maar dat is nu ook volop in onderzoek. We kunnen ons wel eens rotschrikken als we de komende jaren de taal van de dieren beginnen te ontsluieren. Vissen zullen wel echt de pest aan ons hebben. En kreeften en mosselen zien vermoedelijk ons liever op hun bord, dan andersom.

We kunnen ons wel eens rotschrikken als we de komende jaren de taal van de dieren beginnen te ontsluieren

Kreeften en mosselen zien vermoedelijk ons liever op hun bord, dan andersom.
Iedereen weet ondertussen dat wij met de apen tot dezelfde biologische groep behoren. Dat zijn de primaten, ook wel opperdieren genoemd. De allerbelangrijkste opperdieren zijn de mensen. Er zijn tientallen soorten geweest in de afgelopen miljoenen jaren. Met sommigen deelden we, hopelijk met veel plezier, het bed. Dat blijkt uit onze genen. Maar nu staan wij, Homo sapiens, de zelfbenoemde ‘slimme mens’, er helemaal alleen voor. Als wij er door onze planetaire crises niet meer zijn, dan is de mens uitgestorven. Dan zijn we een fossiel voor de toekomst, evenals de dino-botten.

Die overeenkomsten met apen gaat verder dan we vaak denken. Het baanbrekende onderzoek van Jane Goodall in de jaren 1960 aan de oevers van Tanganyikameer, over het gedrag van chimpansees, maakte dat duidelijk. Door haar onderzoek weten we dat de jongen oudere chimpansees, die een middagdutje doen, stoorden door ze speels te bespringen, te bijten en aan hun haren te trekken. Dat speelse plagen is nu voor het eerst systematisch onderzocht bij orang-oetans, chimpansees, bonobo's en gorilla's in de dierentuinen van San Diego en Leipzig.

Grapjes maken blijkt een oeroud gedrag van deze primaten te zijn

Grapjes maken blijkt een oeroud gedrag van deze primaten te zijn. Omdat deze vier mensapen speelse plagerijen laten zien, is het waarschijnlijk dat de humor ten minste 13 miljoen jaar geleden ontstond. Dat is 11 miljoen jaar voordat onze eerste voorouders de aarde gingen verkennen. U begrijpt het al: aprilgrappen hebben een lange geschiedenis. De onderzoekers vonden zelfs 18 verschillende typen van humor bij deze apen. Ze geven elkaar klappen op de schouders, trekken aan de haren van ouderen enz.

Sociale vaardigheden
Wij zijn evenals apen, dieren die in groepen leven. Dat vereist sociale vaardigheden, die je maar beter zo vroeg mogelijk leert. Speels plagen bij mensen gebeurt dan ook al heel vroeg. Bij baby’s ontstaat dit plaaggedag al voordat ze een woord kunnen zeggen. Ze doen dat bijvoorbeeld door hun ouders voorwerpen aan te bieden en terug te trekken. Door sociale regels te overtreden en de activiteiten van anderen te verstoren. Dat doen babyapen ook, weten we nu.

Door dit soort onderzoek kunnen we beter begrijpen hoe andere diersoorten de wereld zien en wat ze grappig vinden of niet. Speels plagen verschilt van ander spelgedrag, waarbij apen en mensen spelletjes met elkaar spelen. Met elkaar spelen is wederkerig, wat speels plagen juist niet is. De reactie op het speels plagen levert informatie op over de sociale regels en de hiërarchie binnen de groep. Dat is belangrijk om te overleven. Of de huidige sociale media in die categorie vallen is zeer de vraag. In elk geval bekijkt u het gedrag van uw kleinkind nu met andere ogen.

Lees meer over

Verloren maandag

Het Dubai Circus

Stille Nacht

Verloren maandag

door Jan Stel

25-01-2024

Is een oude traditie die in de provincie Antwerpen enthousiast in stand wordt gehouden. Ik maakte er kennis mee toen ik, bijna twintig jaar geleden, bij mijn vrouw introk in haar piepklein, maar o zo gezellig appartement in Puurs. Het dorp waar ze bijna haar hele leven heeft gewoond. Het dorp waar de mensen tot buiten in de rij staan bij onze vriendelijke, ambachtelijke A&B kwaliteitsbakker, om worstenbroodjes of wit besuikerde appelbollen te kopen.

Hoe de verloren maandag traditie is ontstaan, blijft verborgen in de nevelen van de middeleeuwse geschiedenis. In onze streken komen we het begrip, in 1281, al tegen in de werken van de abt Gilles Li Muisit (1572-1352) van de voormalige Sint-Maartensabdij in Doornik.

De belangrijkste verklaringen voor de verloren maandag komen er allemaal op neer dat er die dag niet werd gewerkt

De belangrijkste verklaringen voor de verloren maandag komen er allemaal op neer dat er die dag niet werd gewerkt. Een verloren dag voor de baas. Dat was zo bij ambtenaren die dan hun eed aflegden, bij het voorlezen van gildeboeken, over de rechten en plichten van de ambachtslui of bij havenarbeiders die op kosten van de baas mochten drinken.

Allemaal kregen ze iets te eten aangeboden, wat uiteraard niet te veel mocht kosten. Dat is ons worstenbroodje. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde een slimme bakker en beenhouwer, de huidige versie. Dot broodje is geschikt voor de massa productie en consumptie. Dat is het geïndustrialiseerd worstenbroodje, die je bij onze ambachtelijke bakker uiteraard niet kunt kopen.

Verloren vervoer

Ik neem zoveel mogelijk het openbaar vervoer. Voor ouderen hanteert de Vlaamse overheid nog steeds een aantrekkelijk tarief om het toch al lage pensioen aan te vullen. Je kunt het in een dromerige bui vergelijken met de riante tarieven voor bedrijfswagens. Maar ja, eens op pensioen ben je min af meer afgedankt door onze overheid. Behalve bij de belastingdienst, waar Urbanus ook al zo bang voor was in zijn lied over de Belastingcontroleur.

In Puurs moet je over een klimbrevet beschikken om in de trein te komen. Dat lukt me nog steeds, maar het wordt wel moeilijker. In Antwerpen gaat dat allemaal veel vlotter. De trein is altijd een verrassing. Gaat hij wel of gaat hij niet? Bij De Lijn zijn ze ook gek geworden: we zijn ineens ruim 3200 haltes kwijt.

Verloren voorwerpen

In mijn trein vond ik onlangs een paar mooie, zwarte, warme handschoenen. Dat kwam wel goed uit want het was koud. Ik heb ze laten liggen voor de eerlijke vinder. In de krant liet de NMBS onlangs weten dat er vorig jaar bijna 39.000 voorwerpen in de trein waren verloren of vergeten.

Bij De Lijn zijn ze ook gek geworden: we zijn ineens ruim 3200 haltes kwijt

Dat je wel eens je paraplu vergeet, kan ik nog begrijpen. Maar je fiets, laptop, viool of gitaar, dat gaat er bij mij niet in. Opvallend vond men dat het aantal slaapapneu toestellen toeneemt. Dat wijst erop dat we ouder en vergeetachtiger worden. Ruim 20 % van de bevolking is ouder dan 65 jaar en maakt steeds meer gebruik van het openbaar vervoer.

Vlaanderen staat op kop als het om recycling gaat. Toch produceren we volgens OVAM in 2022 ruim 544 kilo afval per persoon. Vooral het vervelende zwerfafval en het idiote sluikstorten is een groot probleem. In 2021 ging het om ruim 46 miljoen kilo. Het opruimen ervan kost ook miljoenen. Het is hoogtijd dat de verpakkingsindustrie en vooral de overheid maatregelen neemt.

Nog erger is de vervuiling van de lucht, het land en de zee door de industrie, het vervoer, en in het algemeen onze manier van leven. Die hebben geleid tot onze klimaatverandering, het verlies van biodiversiteit en een ongekende chemische vervuiling door gifstoffen en plastic van de zee. En dat komt allemaal als een boemerang bij ons terug. We gaan er gewoon (eerder) aan dood.

Verloren toekomst

‘Je bent jong en je wilt wat’ is een slogan, waarmee in mijn jeugd, de omroeporganisatie Veronica zich in 1975 profileerde. Hiermee probeerden ze de jonge mensen van 13 tot 34 jaar aan zich te binden. En dat is goed gelukt. Het begrip bestaat nog steeds. Het wijst op het enthousiasme en de dynamiek van de jeugd en hun verwachtingen voor de toekomst. Het is even geleden, maar ook wij – de senioren en grootouders van nu – hebben dat enthousiasme ondervonden.

Ik wil dat we de klimaatcrisis met zijn snelle zeespiegelstijging en de snel veranderende seizoenen, serieus nemen

Op dit moment lees ik het boekje van Jantijn Anema en Hannah Prins Je bent jong en je wilt wat toekomst. Ik schrijf er een recensie over. Het is, zoals ook op het titelblad staat ‘een redelijk radicaal verhaal’. Het kan zijn dat u ervan gruwt alleen, omdat ze zich inzetten voor Extinction Rebellion, die een Nederlandse snelweg in Den Haag regelmatig bezetten. Zij willen evenals zo veel andere jongeren een meer duurzame en dus andere wereld, waarin de jeugd ook een toekomst heeft.

Ik deel hun mening en ben van plan hen op zijn minst in de stemhokjes van dit jaar, te steunen. Ik wil dat mijn kleinkinderen een toekomst hebben en geen klimaatvluchteling in eigen land worden. Ik wil dat we de klimaatcrisis met zijn snelle zeespiegelstijging en de snel veranderende seizoenen, serieus nemen. Of moeten we wachten tot Puurs een eilandje is en Gent eindelijk aan zee ligt?

Foto: Door Druyts.t - Eigen werk, CC BY-SA 3.0, wikipedia

Lees meer over

Het Dubai Circus

Zot in de peperplantknop?

Stille Nacht

Abonneer op Jan Stel