door Jan Stel

Wandeling in Tekbroek

door Jan Stel

27-03-2025

*Tekbroek neemt je mee terug in de tijd. ©Jan Stel*

Het is goed wandelen in Puurs. Binnen een paar minuten zijn wij in de natuur, vanaf het Kerkplein, met zijn mooie gerestaureerde witte Brabantse kalkzandsteen toren. Wat wij tegenwoordig nog de natuur noemen. Je weet wel, weiden en bossen met vooral keurig aangelegde wandelpaden. Maar met de trage wegen, is het wel degelijk genieten van de omgeving van ons dorp. Tekbroek is het oudste groengebied van Puurs, langs de Vliet, één van de vele beekjes van het Schelde.

‘Honden aan de leiband’-pad

Omdat het mooie lenteweer ons de ‘we trekken er even op uit’ kriebel bezorgde, lieten wij de Zevende Dag voor wat het was. Al snel zijn we bij het begin van onze wandeling aan een doodlopende weg: het ‘Honden aan de leiband’-pad.

Het eerste stuk is boerenland, met hier en daar nog echte akkerbouw. Daar groeien dan de aardappelen, de mais, de bloemkolen onder grote lappen plastiek en de beroemde witte asperges in de typische aspergeruggen. Links grenst het pad aan grote tuinen, waar weiden met pony’s zijn en de wat verwilderd ogende tuin van een lokale bioboerin.

De hond is het slachtoffer van luie baasjes die het vertikken de verplichte poepzakjes te gebruiken en wordt, zonder daar enig besef van te hebben, een terrorist

Het blauwe bord van het ‘Honden aan de leiband’-pad is splinternieuw. Het duidt op een al lang sluimerend conflict tussen bewoners en eigenaren van honden die hier hun trouwe viervoeter komen uit laten. Het was ons opgevallen dat je daar moet uitkijken waar je loopt, vanwege de vele hondendrollen. Op zekere dag had iemand er rode cirkels rond gemaakt. Die vielen tenminste op. Volgens mij was het een nieuw soort realistische verkeersbord, met gewoonlijk een stevige bruine jongen in het midden.

In feite is de hond het slachtoffer van luie baasjes die het vertikken de verplichte poepzakjes te gebruiken. Zo wordt de trouwe viervoeter, zonder daar enig besef van te hebben, een terrorist. Dit bord is duidelijk het gevolg van grote ergernissen over het veelvuldige poepgedrag van de honden. Het is waar; niets is zo vervelend als in je achtertuin uitglijden door de hondenpoep. Ik vraag mij af of het aanlijnen van de trouwe huisvriend wel een garantie is dat de drollen verdwijnen.

De Tekbroek wandeling is één van onze mooiste wandelingen, vanwege de afwisseling van bewerkte akkers, de oprukkende ‘verpaarding’, de bioboeren en dan het echte Tekbroek landschap als beloning. Door de verpaarding krijgt het landschap een wat rommelige aanblik. Overal zie je prachtige gerestaureerde hoeves met paarden. Dit proces slokt steeds meer kostbare landbouwgrond op. Het is ook een signaal van onze welvaart, waardoor de natuur steeds minder kansen krijgt. Vertuining van landbouwgrond is ook een verschijnsel dat je hier tegenkomt. In beide gevallen verdwijnt het land waar de boer eens zijn mest uitreed, waardoor je kon genieten van de landelijke geuren.

Tekbroek, even terug in de tijd

Tekbroek bevindt zich op de rechteroever langs het Scheeveld, dat een lokale naam is voor de in hoge mate gekanaliseerde Vlietvallei. Je vindt hier een typisch broekbos. Dit natuurgebied is maar liefst 17 hectare groot. De gemeente doet er alles aan om van het steeds dichter bebouwde Puurs, een dorp met veel groen te maken.

Voor mij is het mooiste plekje van Tekbroek een afgesneden, kronkelende Vliet-arm. Die geeft ons – als je de bebouwing die soms door de bosrand heen schijnt even vergeet – een vluchtige indruk van de Vliet in lang vervlogen tijden. Toen was het één van de vele smalle kronkelende beekjes in de bijna onbewoonbare en onbegaanbare Schelde delta.

Het was een tijd waarin onze verre voorouders nog een onderdeel van de natuur waren, waarin men slechts nam wat men nodig had, zonder de omgeving blijvend te beschadigen

Dit kleine kronkelende stukje natuur, met rottende omgevallen bomen, doet je denken aan het Holocene klimaatoptimum van 7000-5000 jaar geleden. Dat was, tijdens een natuurlijke klimaatverandering, een warme periode na de laatste IJstijd. Soms werd de stilte doorbroken door groepjes jagers die met een bootje het gebied in trokken om naar voedsel te zoeken. Toen dicteerde de natuur nog wat de jagers wel en niet konden doen. Het was een tijd waarin onze verre voorouders nog een onderdeel van de natuur waren. Een tijd waarin men slechts nam wat men nodig had, zonder de omgeving blijvend te beschadigen.

Vermenselijking van de natuur

Dat landschap is nu grotendeels verdwenen door de steeds maar toenemende menselijke activiteiten. Langzaam maar zeker ‘veroverden‘ wij de natuur. Op den duur begonnen we zelfs, gesteund door de kerk, te denken dat wij de natuur in opdracht van God verder moesten vervolmaken of dat wij er de rentmeesters van zijn. Hierdoor kwamen wij juist steeds verder van de natuur, waarvan we een onderdeel zijn, af te staan. Hoe het vroeger was kunnen we nu nog leren van inheemse volkeren in bijvoorbeeld het Amazonewoud, dat wij razendsnel kappen voor ons voedsel.

Het boeiende boek de Dochter van de Amazone van Nemonte Nenquimo en haar man Mitch Anderson, laat op treffende wijze zien wat de gevolgen van de kerstening, het bekeren van heidense volkeren tot het christelijke geloof, kunnen zijn. Nemonte, een tiener uit het Waoranivolk in het Amazone-regenwoud, verliet tegen de wil van haar ouders haar gemeenschap om in de stad onderwijs te volgen bij een evangelische zendingsgroep.

Het boek de Dochter van de Amazone laat op treffende wijze zien wat de gevolgen van de kerstening, het bekeren van heidense volkeren tot het christelijke geloof, kunnen zijn

Eén van deze missionarissen vestigt zich in haar dorp. Ze probeert ‘de wilden’ te bekeren tot het Christendom en ‘beschaafd’ te maken. Het rituele naaktdansen vindt ze barbaars en sjamanisme is duivels. Ze brengt allerlei luxe artikelen mee uit wat zij de beschaving noemt. Maar ze brengt ook de grote oliemaatschappijen met haar mee. Zij verkrachten het woud en haar bewoners, om de olie uit de bodem ervan te halen. Later wordt Nemonte, samen met haar man, een bekende klimaatactiviste die zich inzet voor de bescherming van het Amazonewoud en daarmee voor ons.

Lees meer over

Gaia, een waterplaneet

GAIA, een levende planeet

Koop Lokaal

Gaia, een waterplaneet

door Jan Stel

14-03-2025

Hangend tussen de sfeervol verlichte pilaren van de Sint-Pieterskerk, de trots van Puurs, draait GAIA elke vier minuten een rondje om haar as. Zittende op één van de vele ongemakkelijke stoelen vooraan in de kerk, kun je als een astronaut naar de verlichte aardbol kijken. De Stille Oceaan is beeldvullend. Heel even zie je nergens land. En dat maakt duidelijk dat de aarde, wat ‘grond’ betekent en vermoedelijk een ‘foutje’ uit de vroege middeleeuwen is, een waterplaneet is. De oceaan bedekt bijna 71 % van het aardoppervlak.

Medea

Er zijn ook onderzoekers, zoals de paleontoloog Peter Ward, die zich afvragen of Moeder Aarde wel zo’n goede moeder was en is. Er gaat immers veel mis in de natuur. Dat is zeker het geval als je dit bekijkt vanuit ‘deep time’, de ongeveer 4,6 miljard jaar lange geologische geschiedenis van de aarde. Ward ziet het leven zelf als de boosdoener die er zelf enkele malen voor zorgde dat het leven op aarde bijna ten onder ging tijdens de vijf grote uitstervingsgolven. Je kunt dit vergelijken met wat wij nu doen met onze wereld door de drievoudige planetaire crisis: (chemische) vervuiling, verlies aan biodiversiteit en klimaatverandering.

De aarde, wat ‘grond’ betekent en vermoedelijk een ‘foutje’ uit de vroege middeleeuwen is, is een waterplaneet

In de ogen van Ward is Moeder Aarde juist een wrede feeks die hem doet denken aan Medea, de dochter van de koning van Colchis. Dat was een gebied langs de oostkust van de Zwarte Zee. Medea was een tovenares die daar woonde. Toen de Griek Jason naar Colchis kwam om het magische Gulden vlies, de gouden vacht van een Griekse god, te stelen, werd ze verliefd op hem. Ze gingen er samen vandoor met het gestolen magische Gulden vlies.

In het thuisland van Jason kregen ze twee zonen. Helaas werd de ambitieuze Jason verliefd op de dochter van een Griekse koning en vooral op de daaraan verbonden troon. Maar Medea weigerde te scheiden. Toen hij zijn plannen toch doorzette nam ze op een gruwelijke wijze wraak, waarbij ze o.a. hun zonen vermoordde. Dit wrede verhaal ziet Ward terug in de lange geschiedenis van de aarde, waarin Medea voor destructie staat. De kernvraag is: lijkt Homo sapiens, de zelfbenoemde ‘verstandige mens’ op Gaia of op Medea?

In de ogen van Ward is Moeder Aarde juist een wrede feeks die hem doet denken aan Medea, de dochter van de koning van Colchis

De zee geeft

Hoewel wij verschillende oceanen onderscheiden is er in werkelijkheid maar één oceaan, die 1,39 miljard km3 water bevat. Zonder de oceaan zou er geen leven op aarde zijn. Dat leven is circa 4,2 miljard jaar geleden ontstaan. De oceaan reguleert het klimaat en het weer en houdt de aarde koel. De oceaan neemt 90 % van de door ons geproduceerde warmte op. Omdat warmer water uitzet, is de oceaan verantwoordelijk voor circa 40 % van de zeespiegelstijging. De mondiale zeespiegelstijging sinds 1900, is circa 21cm. De snelheid waarmee dat gebeurt neemt toe.

De oceaan neemt ook ongeveer 30 % van onze CO2-uitstoot op, waardoor ze zuurder wordt en mariene ecosystemen worden bedreigd. De oceaan levert ons een groot aantal gratis ecosysteemdiensten, zoals voeding, transport, medicijnen, recreatie en hernieuwbare energie. De opname van ons CO2-afval is zo’n ecosysteemdienst. Bij een prijs van $ 100 per ton bedroeg de waarde ervan in 2024 circa $ 1250 miljard. Deze gratis ecosysteemdiensten staan door onze activiteiten onder toenemende druk.

Hoewel wij verschillende oceanen onderscheiden is er in werkelijkheid maar één oceaan, die 1,39 miljard km3 water bevat

De waterkringloop beschrijft de beweging van water in en aan het oppervlak van de aarde. Water is voortdurend onderweg en verandert van toestand: van vloeibaar naar damp en ijs en terug. De waterkringloop is tenminste vier miljard jaar oud. Regen, tijdelijk geleend oceaanwater, brengt allerlei voedingsstoffen mee terug naar de oceaan, wat goed is voor de gezondheid ervan. Van al het water op het aardoppervlak zit 96,5 % in de zoute oceaan, waar het verdampt. Via de atmosfeer wordt dat verdampte water door luchtstromingen aan land gebracht en slaat neer als ijs (1,7 %) en regen (0,1 %). Regen is daarom oceaanwater dat we tijdelijk van de oceaan hebben geleend. Tot slot wordt 1,7 % opgeslagen als grondwater. Uiteindelijk komt al dat water weer in de zee terecht.

De oceaan is het hart van de waterkringloop, terwijl de zon de motor is. Door onze extreme vervuiling is deze kringloop ernstig verstoord. Dat heeft ongeziene en onvoorziene gevolgen, zoals een mondiale drinkwatercrisis.

De mens neemt

Wij denken dat de oceaan en de grondstoffen erin oneindig zijn. Na de Britse industriële revolutie veranderde dit. De geïndustrialiseerde visserij vist de zeeën leeg. Er wordt nu zoveel industrieel afval in de oceaan geloosd dat dit de oceaan verandert en de gezondheid ervan aantast. De bron van ons moderne afval zijn de producten van de petrochemische industrie, zoals olie en gas (CO2-afval), kunstmest, pesticiden en plastiek. Maar de vervuiler betaalt niet. Dat doet de belastingbetaler.

De oceaan is het hart van de waterkringloop, terwijl de zon de motor is. Door onze extreme vervuiling is deze kringloop ernstig verstoord

In 2002 publiceerde de Antwerpse econoom Aviel Verbruggen, een ontluisterend overzicht van de winsten van de oliemaatschappijen en oliestaten. Zij zijn voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de drievoudige planetaire klimaatcrisis, waarin onze wereld en de planeet zijn terecht gekomen. Gedurende 50 jaar maakten ze een winst van € 2.75 miljard per dag! Een uiterst klein deel daarvan werd en wordt gebruikt voor hun lobby om zo de noodzakelijke maatregelen om bijvoorbeeld onze klimaatcrisis te bestrijden, te vertragen of tegen te houden. Dat politici en beleidsmakers zich hiervoor lenen is misdadig. Of zijn de meesten gewoon dom?

Lees meer over

GAIA, een levende planeet

Zakt de ijsbeer door het ijs?

Koop Lokaal

GAIA, een levende planeet

door Jan Stel

20-01-2025

GAIA is een immense globe, met een diameter van zeven meter, die is opgeslokt door de Sint-Pieterskerk in Puurs. Hier kan men er ruim één maand gratis van genieten. Het kunstwerk is vernoemd naar de godin Gaia uit de Griekse mythologie, waarin zij symbool staat voor de Aarde. Zij is de oermoeder die ontstond uit de Chaos, dat het begin was van alles. Die chaos noemen wetenschappers nu de oerknal.

GAIA staat ook voor de levende planeet. Dat is de Gaia-hypothese van de Britse chemicus James Lovelock en de Amerikaanse microbioloog Lynn Margulis. Vanaf de jaren 1960 wijdde Lovelock zijn leven aan dit baanbrekende onderzoek en schreef er vele boeiende boeken over. Binnen deze theorie is de Aarde een zelfregulerend systeem dat de omstandigheden in stand houdt die nodig zijn voor leven. Zijn hypothese werd al snel opgepakt door de milieubeweging, terwijl de wetenschap en de kerk er moeite mee hadden. De kerk vanwege het scheppingsverhaal.

K.I.P.lekker

Vlak voor kerst zag ik mannen aan het werk met een aantal enorme op elkaar gestapelde truckbanden. Aan de bovenkant steken er, in een cirkel geplaatste, brandende tl-vormige lampen uit. Ik vond het maar een rare kerstverlichting.

Ik begrijp nu dat het één van de dertien kunstwerken van de Kunst in Puurs, K.I.P.-route is. Het werk dat ik net heb beschreven is een kunstwerk van de Belgische kunstenaar Xavier Mary uit Brussel. Hij beschouwt industriële objecten als een signaal van het vooruitgangsgeloof en het optimisme van weleer, die ook de kiem van een apocalyptische toekomst in zich dragen. Mijn stapel gigantische banden wordt The Last Guardian genoemd. Het is een onderdeel van Sun Tower & The Guardians of the Four Directions, die o.a. wijzen op verdwenen beschavingen.

Het kunstwerk geeft onze relatie met de zon weer

Op de KIP-website staat dat het kunstwerk onze relatie met de zon weergeeft. In zijn toelichting stelt de kunstkenner zich de volgende vragen: “Verbeeldt deze installatie een toekomst, waarin zon en wind nog de enige bronnen van energie zijn in een wereld die zichzelf compleet uitgeput heeft? Of moeten we het werk als een hulpkreet zien, opgericht voor een stervende aarde? Zou kunst de mens eerder tot bezinning kunnen brengen dan wetenschap?” Ik vind dat kunst een belangrijke rol speelt in de sensibilisering over onze drievoudige planetaire crisis: klimaatverandering, vervuiling en verlies van biodiversiteit.

Luke Jerram

De 50-jarige Luke Jerram is een Britse installatiekunstenaar, die sculpturen, grote installaties van kunstwerken en live kunstprojecten maakt. In 1997 brak hij internationaal door en organiseert jaarlijks tientallen tentoonstellingen in verschillende landen. De hier tentoongestelde GAIA is de Maan, mars en de Zon, één van zijn vier astronomische objecten. Ze bestaan allemaal uit een zeven meter grote bol waarop NASA-beelden zijn bevestigd. De van binnen verlichte en ronddraaiende kunstwerken geven een prachtig beeld van deze hemellichamen.

GAIA toont hoe onbeschrijfelijk mooi de planeet is, waarop ook wij leven. De aarde is een waterplaneet, een blauwwitte planeet met het land als grote en kleine bruine eilanden in de oceaan, die ruim 70 % van het oppervlak beslaat. Je ziet geen landsgrenzen op die continenten. Door de manier waarop het kustwerk is opgehangen, wordt het landijs op Antarctica geaccentueerd. Europa verdwijnt achter de bolling ervan.

GAIA toont hoe onbeschrijfelijk mooi de planeet is, waarop ook wij leven

Op mijn vraag aan Luke Jerram of dat met opzet is gebeurd of dat er een bepaalde visie achter zit, krijg ik geen antwoord. Wel schrijft hij dat dit afhangt van waar de toeschouwer staat. Ook overweegt hij GAIA eens op zijn kop te hangen, zodat het Europees-Aziatisch continent wordt benadrukt. Van mij hoeft dat niet. Jerram denkt, evenals ik, in systemen die elkaar onderling beïnvloeden. Zo kwam hij fietsend langs de kust bij Bristol, op het idee voor het project Museum of the Moon, toen hem de relatie tussen de maan en het grote getijden verschil opviel. Terloops meldt hij dat hij kleurenblind is.

De gemeente Puurs-Sint-Amands heeft gezorgd voor een speciaal programma rondom GAIA, terwijl de kerk de nodige Bijbelteksten op een stoel heeft gezet. Er is Voorlezen onder de aarde voor kinderen en Oorverwarmer, een kleinkunstconcert van het Pantoffeltrio. Wat echter ontbreekt is aandacht voor onze klimaatnoodtoestand, de encycliek Laudato Si' van paus Franciscus en de Ecokerk.

Rode kaart

Men is de geschiedenis vergeten, terwijl een mondiale klimaatstorm opsteekt, de biodiversiteit afneemt en wij ons milieu en daarmee onszelf vergiftigen

Het afgelopen jaar was bij ons het natste jaar ooit. Het was ook het jaar waarin 70 landen verkiezingen organiseerden. Ongeveer de helft van de wereldbevolking heeft gestemd. De belangstelling voor het milieu is afgenomen. In Europa zien we een opschuiving naar extreemrechts. Blijkbaar is men de geschiedenis vergeten, terwijl een mondiale klimaatstorm opsteekt, de biodiversiteit afneemt en wij ons milieu en daarmee onszelf vergiftigen.

In 2023 flirten we nog met de in 2015 door de politiek opgelegde ‘magische’ grens van een opwarming van 1,5oC. Acht jaar na dit met veel bombarie aangekondigde politieke besluit is de wereldwijde opwarming 1,62°C boven het pre-industriële niveau! Voor de zoveelste keer hebben we weer, ondanks de retoriek van politici en dankzij de tegenwerking van klimaatminister Zuhal Demir, ‘het warmste jaar ooit’. Dit alles betekent miserie voor iedereen.

De Vlaamse Grootouders voor het Klimaat zetten zich in voor een leefbare en eerlijke toekomst van onze kinderen en kleinkinderen

De Vlaamse Grootouders voor het Klimaat zetten zich in voor een leefbare en eerlijke toekomst van onze kinderen en kleinkinderen. Dat is een heroïsche en bitter noodzakelijke zaak. Dat blijkt uit het op 13 januari 2025 door UNICEF gepubliceerde rapport Prospects for Children in 2025: Building Resilient Systems for Children’s Futures, over de toekomst van onze kinderen. Zij worden keihard getroffen door onze klimaatverandering. De VN spreekt zelfs van een nieuw tijdperk van crisis voor kinderen, omdat wereldwijde conflicten intensiveren en de ongelijkheid toeneemt. Is dat onze erfenis? Je kan daar iets aan doen door de Grootouders te steunen.

Lees meer over

Kerstmis: een warm familiefeest, maar niet voor kalkoenen

Koop Lokaal

Zakt de ijsbeer door het ijs?

Kerstmis: een warm familiefeest, maar niet voor kalkoenen

door Jan Stel

19-12-2024

*Hugo van der Goes De geboorte van Christus, rond 1480. © Wikipedia.*

Sinterklaas was nog maar net vetrokken toen ik op 7 december eindelijk onze plastieken kerstboom uit zijn lange zomerslaap mocht wekken. Het is een fluitje van een cent om onze boom op te zetten. Toen BamBam, onze oude trouwe kater, er nog was dacht hij altijd dat dit een speciaal feestje voor hem was. Ik heb hem meerdere malen uit de boom moeten plukken. Later lag hij alleen nog maar tussen de cadeautjes, terwijl hij met zijn staart testte hoe vast de kerstballen zaten.

De ledverlichting rol ik steeds op een plankje van een kistje wijn dat ik eens cadeau kreeg. Die tijd is allang voorbij. Ergens staat met koeienletters: ‘Hier beginnen’ op het plankje. Daar zit een draadje onder een stukje plakband. Ik kan je uit ervaring vertellen dat je dat dan ook beter doet. Het was veel werk toen ik het toch eens andersom probeerde. Het is een heel gedoe om die verrekte led-lichtjes weer in de boom aan te brengen. Geduld is dan een schone zaak.

Het kersfeest is een intiem familiefeest, mits die ene onaangename, egocentrische schoonzus het niet verpest

Lin, mijn vrouw, doet de ‘finishing touch’. Ze hangt de mooie beschilderde Russische houten kerstversieringen op die we in Sint-Petersburg op de markt bij de Kerk van de Verlosser op het bloed kochten. Ondanks Poetin zijn wandaden, vind ik die kerstversiering nog steeds mooi. Bovendien heb ik goede herinneringen aan mijn Russische collega’s die me meerdere malen veilig naar en van Antarctica hebben gevlogen.

Oude traditie

Er was een tijd dat ook wij dichter bij de natuur leefden. De door de stand van de zon veroorzaakte jaargetijden speelden toen een belangrijke rol in ons leven. Evenals de zomerse zonnewende met de langste dag, zal de winterse zonnewende met de kortste dag een rol gespeeld hebben in het leven van onze verre voorouders. Voor hen was dat zeer waarschijnlijk een magisch moment, een bijzondere gebeurtenis in de kosmos, waar men zich mee verbonden voelde.

De wetenschap vertelt een ander verhaal. Bij de zonnewende bereikt de zon, gezien vanaf de aarde, de meest noordelijkste of zuidelijkste positie. Zoals de slinger van een klok lijkt het of die heel even stilstaat, voordat hij teruggaat. Op het noordelijk halfrond gaat de zon na onze zomer in de richting van de Kreeftskeerkring. Daardoor worden de dagen hier korter, terwijl ze op het zuidelijk halfrond juist langer worden.

De Germanen beschouwden de winterzonnewende op 21 december, de kortste dag van het jaar, als het begin van het nieuwe jaar. Dat vierden ze uitbundig, evenals de latere Vikingen. Het was de dag van het lichtfeest, waarop grote vuren werden aangestoken en de drank rijkelijk vloeide. Zo werd de duisternis verjaagd en het terugkerende licht verwelkomd.

Met het Rooms Katholieke geloof kwamen de feestdagen zoals we die nu kennen. Het kersfeest is een intiem familiefeest, mits die ene onaangename, egocentrische schoonzus het niet verpest. De herdenking van de geboorte van Jezus staat hierin centraal. De Katholieken vonden het kerststalletje uit, terwijl de protestanten een boom gingen opzetten: de kerstboom. Vanwege nostalgie gaan wij op kerstavond soms nog naar de kerstmis. Je voelt dan een oude geborgenheid die er vaak niet meer is.

De traditionele decemberfeesten van weleer zijn in handen gevallen van de commercie met schreeuwende reclames en stapels cadeautjes

De traditionele decemberfeesten van weleer zijn in handen gevallen van de commercie met schreeuwende reclames en stapels cadeautjes. Daarvan wordt een kwart direct op het internet verkocht of zelfs weggegooid. Uit een Nederlands onderzoek in 2023 blijkt dat 42 % van de jongeren tot dertig jaar hun sinterklaas- of kerstgeschenk ongebruikt doorverkopen. Bij 60-plussers is dat 12 %. Het valt op dat vrouwen vaker teleurgesteld zijn in hun cadeau dan mannen. In België is dat min of meer hetzelfde. Nog voor dat men aan de traditionele kerststronk begint, verschijnen de eerste ‘foute’ kerstcadeaus al op 2deHands.be.

De kalkoen is het haasje

De kalkoen (Meleagris gallopavo) heeft zich in de afgelopen tientallen miljoenen jaren in Amerika ontwikkeld. Tot de mens kwam was deze fazantachtige, zeer sociale vogel, één van de vele bewoners van de bossen, moerasranden en het struikgewas. Voor de Meso-Amerikanen was het dier heilig. De Azteken hadden zelfs een kalkoengod, Chalchiuhtotolin, de god van ziekten en plagen.

Dat veranderde allemaal toen Columbus in 1492, een nieuwe zeeroute naar Indië probeerde te vinden en per ongeluk Amerika èn de kalkoen ontdekte. Hij dacht dat de vogel een parelhoen was, die men uit het Oosten kende als 'poule d'Inde', 'Indiase kip' 'Turkije hen' en uiteindelijk turkey of de kalkoen. Het zal duidelijk zijn dat de ontmoeting van de kalkoen en de Spanjaarden geen succes was voor de kalkoen evenals de inheemse bewoners van Amerika.

Dat de kalkoen nu de held van het kerstmenu is, hebben we te danken aan het Victoriaanse koningshuis en de Britse industriële revolutie. Koningin Victoria en Prins Albert droegen uiteraard de zegeningen van die revolutie uit door, onder andere, de kerstkaart te introduceren en door de kalkoen sinds 1851, een prominente plaats te geven op de koninklijke dinertafel. Het volk volgde al snel en de kalkoen was het haasje.

Kalkoenen worden tegenwoordig op industriële wijze gekweekt; de dames worden in 15 à 16 klaar gestoomd voor de slacht, die een einde maakt aan hun ellendig leven

Tegenwoordig worden kalkoenen op industriële wijze gekweekt. De dames worden in 15 à 16 klaar gestoomd voor de slacht, die een einde maakt aan hun ellendig leven. De eerste kalkoenwake in België vond plaats in februari 2020 bij de, volgens hun website, enige kalkoenenslachthuis van ons land Volys Star. Op 9 december 2022 omschrijft Animal Rights campagnecoördinator Els Van Campenhout hun leven: “Vanaf het moment dat kalkoenen geboren worden tot ze sterven zitten ze op elkaar gepropt in stallen zonder daglicht, zonder medische verzorging, te wachten op de dood”.

Gevulde kalkoen en gevulde kalkoenrollades ‘vliegen’ ook dit jaar weer de winkel uit.

Prettige feestdagen en een voorspoedig 2025, met minder dieren- en mensen leed.

Lees meer over

Koop Lokaal

Zakt de ijsbeer door het ijs?

De brandweer maakt een punt op Pukema

Koop Lokaal

door Jan Stel

26-11-2024

Bijna zes jaar geleden verhuisden wij van de deelgemeente Ruisbroek, dat wereldberoemd is door de overstroming in 1976 en het opzienbarende bezoek van koning Boudewijn, naar het kloppende hart van Puurs. Daar kijkt de kerkhaan die de prachtige 60 meter hoge kerktoren kroont, bijna altijd op ons neer. De kerkklok houdt ons bij de tijd. Overdag wordt de klokslag vergezeld van een vrolijk wijsje van de beiaard. De liedjes staan op een laptop, wat soms voor enige verwarring zorgt. In de zomer is het genieten van beiaardconcerten. ‘Puurs bruist’ is de slogan van de gemeente.

Het is altijd onze gewoonte geweest zoveel mogelijk lokaal te kopen, van mijn tweedehandsauto tot groenten en fruit bij de groentewinkel en speltpistoletjes bij de bakker

Toch zijn de Puursenaren soms wat naar. Het is een stug volkje dat maar moeilijk groet. Het heeft jaren geduurd voor mijn opgewekte ‘Goedemorgen’ of ‘Goedemiddag’, weerklank vond. ’s Avonds is het dorp min of meer uitgestorven. Zelfs ik begrijp dan dat groeten geen zin heeft. Het grote voordeel van wonen aan de voet van de kerktoren is dat de winkels dichtbij zijn. Het is altijd onze gewoonte geweest zoveel mogelijk lokaal te kopen. Dat gaat dan van mijn tweedehandsauto tot groenten en fruit bij de groentewinkel en de speltpistoletjes bij de A&B bakker. De ‘A; staat voor Anke, een vrolijke en vriendelijke jonge vrouw die altijd groet. De ‘B’ staat voor - ik begrijp dat je direct aan de bakker denkt - , maar Bart, haar man. Hun pateekes zijn weergaloos!

E-commerce: lang leve het pakje?
Het toeval wil dat de gezellige A&B winkel naast het Puurse postkantoor ligt. Beide gaan na jaren parkeren op de stoep en levensgevaarlijke situaties, in een te smalle straat, schuil achter enorme bloempotten. Hier en daar wurmt een bestelauto van Bpost zich tussen de bloempotten, om pakjes in of uit te laden. Eerlijk gezegd is me dat niet precies duidelijk. Wel duidelijk is dat dit postkantoor een knooppunt in een pakjes netwerk is. Vooral op zaterdag zie je veel stapels pakjes lopen met daaronder twee benen. Ik noem die de ‘wandelde pakjes’, zoals je ook wandelende takken hebt. De komende maand zal het weer pakjes regenen met al die feestdagen.

Als je een antidrugsbeleid wilt ontwikkelen zitten de drugsbaronnen toch ook niet mee aan tafel!

Amazon eigenaar Jeff Bezos is er rijk mee geworden. Met een paar muisklikken kun je nu van alles bestellen. Ja, zelfs auto’s. Maar die zitten nog niet in een pakje. Hoewel de CO2-uitstoot door het bezorgen van pakjes thuis in de afgelopen vijf jaar fors is gedaald, blijft e-commerce een verkwistende, niet duurzame en koopverslavende aangelegenheid. Een lokale winkelierster klaagt dat de mensen wel kleren en schoenen komen passen, maar niet kopen. Dat doen ze via het internet. Veel wordt gepast, soms zelfs even gebruikt en niet goed bevonden. De teruggestuurde kleren belanden uiteindelijk ergens midden in de Atacama woestijn in Chili. De armen in het Zuiden zijn goed genoeg voor ons vuil en het vuile werk.

Het ware gezicht van niet duurzaam leven
Op het moment dat ik dit schrijf is de mislukte 16de biodiversiteitwereldtop net afgelopen en gaat de 29ste klimaattop of COP29 in het olieland Azerbeidzjan zijn laatste dagen in. De vorige was in Dubai, de hoofdstad van de Emiraten, een superrijke oliestaat. Er was toen veel protest tegen de sterke lobby vanuit de olie- en gassector. Deels was dat zo, omdat de organisator zaken wilden doen. Toch was er nog enig resultaat voor de arme landen: een schone belofte.

In Baku maken ze het echt helemaal te gek. Daar zijn maar liefst bijna 1800 lobbyisten aanwezig uit de fossiele industrie. Wat een vertoning! Als je een antidrugsbeleid wilt ontwikkelen zitten de drugsbaronnen toch ook niet mee aan tafel! Ook de voedingsindustrie was stevig vertegenwoordigd terwijl de industriële landbouw kreunt onder het gebruik van kunstmest en pesticiden, waardoor het amazonewoud verdwijnt. Hiermee erkennen deze bedrijfstakken dat de klimaattoppen voor hen belangrijk zijn om maatregelen ‘bij te sturen’ en deals te sluiten. Dat terwijl zij juist hèt belangrijkste en onbetrouwbaarste onderdeel van het probleem zijn.

Bizar is dat in de Braziliaanse delegatie van bijna 2000 personen, 35 lobbyisten uit de landbouw en 20 van grote internationale vleesbedrijven, aanwezig waren. Als lid van de delegatie hebben ze toegang tot alle onderhandelingen. Dat is de kat op het spek binden! Duidelijk is dat een COP, georganiseerd door een olieland, niet meer werkt. Het is hoogtijd om voor een andere meer voortvarende en rechtvaardige aanpak te kiezen en die lobbyisten thuis te laten.

Het resultaat van de ondertussen net afgelopen COP is bedroevend: $300 miljard voor de arme landen terwijl er een veelvoud nodig is

Het resultaat van de ondertussen net afgelopen COP is bedroevend: $300 miljard voor de arme landen terwijl er een veelvoud nodig is. De klimaatdreiging wenden we hier echt niet mee af. Bovendien zal dit bedrag, jammer, jammer nou, pas over tien jaar voor het eerst op tafel worden gelegd. Dat doet me denken aan de indrukkwekkende en met veel bombarie bekendgemaakte beslissing van de Belgische regering in juni 2022, om de 2 % NAVO-norm in te gaan invullen tegen het jaar 2035, terwijl het gisteren had moeten gebeuren. Zijn onze politici echt zo stom? Of zijn ze gewoon niet bekwaam?

Als eenvoudige burger rest ons maar één ding bij al dit gedoe: zorg voor jezelf en Koop Lokaal!

Lees meer over

Zakt de ijsbeer door het ijs?

De brandweer maakt een punt op Pukema

Wijnbouw in Puurs

Zakt de ijsbeer door het ijs?

door Jan Stel

30-10-2024

Zoals de pandabeer het symbool is voor de bescherming van bedreigde diersoorten, is de ijsbeer dat voor onze klimaatopwarming. Hierdoor smelt het zeeijs onder zijn poten weg. Stel u voor: een ijsbeer op jacht op een eindeloze vlakte van zeeijs die smelt. Triester kan het toch niet?

Volgens het dure marketingbedrijf, waar ik vanwege hun vaak stompzinnige reclames een hekel aan heb, is dat vast een briljant idee. Zo kun je op een eenvoudige manier aan het brede publiek de klimaatopwarming uitleggen, nietwaar? Iedereen begrijpt dat ijsberen op het ijs leven. En als dat afsmelt zitten ze uiteraard in de problemen. Voilà, eenvoudiger kan het niet. De kassa rinkelt en wij zitten opgescheept met een ijsbeer als icoon.

Iedereen begrijpt dat ijsberen op het ijs leven. En als dat afsmelt zitten ze uiteraard in de problemen

Spitsbergen
Op 1 mei 2009 werd de rust op de oude ijsbreker Origo verstoord door een aankondiging van de kapitein: “aan stuurboord kunt u een ijsbeer zien. We regelen bij aankomst busvervoer, zodat u het dier van dichtbij kunt bekijken”. Iedereen verliet de behaaglijke warmte van het schip en trotseerde de ijskoude kou voor een blik op de ijsbeer. Door mijn niet al te sterke telelens zag ik iets bewegen in de richting van het land. We leenden een verrekijker, maar het bewegende stipje bleef een stipje. Verkleumd keerde iedereen terug naar de warmte van het in de jaren 1930 stijl ingerichte kombuis, met zithoek, eettafel en bar, om verder te genieten van dit avontuur.

De Origo is een in 1955 gebouwde Zweedse loodsboot die nu natuurreizen uitvoert in de archipel van Spitsberen, dat de Noren Svalbard noemen. Spitsbergen is een paradijs voor natuurliefhebbers en fotografen. Het is een prachtige en unieke kennismaking met het poolgebied. Dat was dan ook de reden dat ik mijn vrouw had meegenomen op mijn laatste vergadering over het Antarctisch onderzoek, dat op mijn verzoek daar plaats vond. We bleven een paar dagen langer en maakten een daguitstap met de Origo door de fjord waaraan de hoofdstad Longyearbyen ligt. Dat was een onvergetelijke ervaring. Hierbij voer het ijsversterkte schip moeiteloos door het ijs en het pannenkoekijs met hier een daar een zeehond. Soms sneeuwde het.

Spitsbergen is een plek waar de menselijke activiteiten weinig goeds hebben gebracht

Spitsbergen is een plek waar de menselijke activiteiten weinig goeds hebben gebracht. Na de ontdekking ervan door de Nederlander Willem Barentsz in 1596, kwamen al snel de Hollandse en Engelse walvis- en robbenjagers, die een waar bloedbad aanrichten. Veel later werd er door verschillende landen steenkool gewonnen. De restanten van die mijnen overheersen nog steeds Longyearbyen. Op schilderijen en litho’s zien we ontmoetingen met ijsberen, waarbij de mens soms het onderspit delfde. Dat kan nu ook nog gebeuren. Als je Longyearbyen, een dorp van een paar duizend inwoners, verlaat zie je een waarschuwingsbord met een ijsbeer erop. Het witte bordje eronder laat weten ‘Gjelder hele Svalbard’ (n.v.d.r.: Over heel Spitsbergen (pas op voor ijsberen)).

Mondiale vervuiling
Het Universitair Ziekenhuis Antwerpen heeft een grote parkeerplaats. Sinds een paar jaar slikt de slagboom jouw parkeerkaartje niet meer in. Het is de bedoeling dat je het meeneemt en thuis weggooit. Toch ligt de grond bezaaid met parkeerkaartjes. Het is onbegrijpelijk hoe lui en slordig wij zijn en hoe respectloos wij met onze leefomgeving omgaan. Dat doet geen hond! Wij wel.

Door de CO2-vervuiling van de atmosfeer warmt het Noordpoolgebied snel op. Op Spitsbergen is de temperatuur in 50 jaar maar liefst 4°C hoger geworden. Hierdoor is er minder zeeijs en vriest de Longyearbyen fjord steeds korter dicht. Dat heeft grote gevolgen voor de 300 ijsberen van Spitsbergen. Zouden ze uitsterven? Toch nog niet. Ze hebben hun jacht aangepast en jagen nu ook op rendieren. Of dat echt zal helpen is zeer de vraag.

Ijsbeer — *In de toeristenshop van Longyearbyen kijken de donkere knikkerogen van een ijsbeer op wieltjes, je melancholisch aan. “Please do not touch me!” lees ik op bordje om zijn nek. Tja … ©Jan Stel*

Onze vervuiling kent vele gezichten. De door de chemische industrie ontwikkelde nieuwe verbindingen en producten laten een spoor van verwoesting achter. Plastiek en PFAS vinden we overal. We vergiftigen op een geïndustrialiseerde manier de planeet. Hierdoor legt de natuur, inclusief onszelf, op den duur het loodje.

De ijsbeer is door ons gedoemd tot uitsterven

Het is al tientallen jaren bekend dat het water in de Noordelijke IJszee vol zit met onze chemicaliën. De PFAS-groep kent 1000den verschillende verbindingen, die allemaal een eeuwig leven hebben. Maar dat hebben de wilde dieren niet. Wat de ijsbeer betreft nemen we niet alleen door onze klimaat-opwarming hun leefomgeving van hen af, maar we vergiftigen ze ook nog eens langzaam maar zeker.

IJsbeer verdwijnt van het toneel
In het Noordpoolgebied zijn verschillende populaties van ijsberen die allemaal anders reageren op onze klimaatopwarming. In Canada zijn er populaties die toenemen, terwijl anderen afnemen. Door de verandering van hun leefomgeving verandert hun hele leven. Dat heeft ook gevolgen voor de voortplanting, waarbij door onze chemische vervuiling de dieren ook nog eens minder vruchtbaar worden. De ijsbeer is door ons gedoemd tot uitsterven.

Tijdens de walvisjacht hebben wij deze mastodonten van de oceaan met brute kracht bijna uitgemoord. Wat de iconische ijsbeer betreft pakken we het nu verfijnder aan, waardoor de ijsbeer op den duur inderdaad door het ijs zakt … en wij met hem of haar.

Lees meer over

De brandweer maakt een punt op Pukema

Wijnbouw in Puurs

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

De brandweer maakt een punt op Pukema

door Jan Stel

24-09-2024

Het najaar is het moment van vele kermissen, al dan niet nog gekoppeld aan processies. Voor mij begint het lokale seizoen van kermissen eind augustus met de Maria-ommegang in het naburige gehucht Kalfort. Het feest duurt een week, waarbij de processie, de kermis en de jaarmarkt, culturele hoogtepunten zijn die duizenden bedevaarders en kijklustigen lokt. Al zo’n 400 jaar draait alles om het beeld van Onze-Lieve-Vrouw ten Traan, dat in de plaatselijke kapel wordt bewaard en vereerd. Ze kan oogziektes en heesheid genezen. Ik ga naar de oogarts.

Puurs begint te bruisen met een stevig Pukema weekend in september

Daarna begint Puurs te bruisen met een stevig Pukema weekend in september. Pukema zal ook wel zijn voortgekomen uit een kermis met een jaarmarkt en een kermis. Twintig jaar geleden waren er nog oude ambachten te zien, zoals het rietvlechten, waar de streek om bekend staat. Toen was het kraampje waar je zelfgemaakte koek met krenten en rozijnen kon kopen zeker een bezoek waard. Maar de tijd staat niet stil. De lopende band van het leven loopt door. Het door mij zo gewaardeerde koekkraampje is verledentijd. En de mandenvlechters zijn er niet meer. De kermis is er nog wel. De smoutenbollenboer is chagrijnig. Hij weigert mij drie smoutebollen te verkopen.

Pukema 2024

Het festijn gaat met zijn tijd mee. Er is een website, waarop de verschillende sites en activiteiten zijn aangegeven. Bij het station is de Pukema Plage Beachbar, het Dorpshart is omgetoverd in de Main Stage en het mij zo goed bekende Kerkplein is, evenals alle voorgaande jaren, omgedoopt in het Circusplein. De verbindende straten staan vol kramen, waar hier en daar nog iets te koop wordt aangeboden. Het merendeel zijn echter eet- en drankkaampjes van wat Puurs Proeft wordt genoemd. Op een aantal uitstekende uitzonderingen na, is het merendeel een waar junkfood paradijs.

In de ochtend drinken we cappuccino’tjes bij Barista Oscaaar, een gezellige Italiaanse Empolini Milano, die tot een uiterst efficiënte koffiebar is omgebouwd. We kennen de vriendelijke en gezellige uitbaters van onze vele bezoekjes aan hun koffiehuis in het oude gemeentehuis in Liezele. Daar worden uitstekende ontbijten geserveerd en staat de koffie altijd klaar. Na een slinger langs de belangrijkste evenementen en kramen, komen we in de Hoogstraat, de Meir van Puurs, een brandweerauto met blauwe zwaailichten tegen. Oei joei joei, brand, denk ik verschrikt. Niets aan de hand. De brandweerauto controleert of de doorgang vrij is bij noodgevallen. Er worden de nodige kraampjes verplaatst en grote luifels afgebroken. Puurs waakt over zijn burgers en zijn gasten.

De natuur maakt ook een punt: waterbom!

Het weer met Pukema was goed. In Centraal- en Oost-Europa heeft Storm Boris een waterbom laten barsten. De verschillende Europese weerdiensten hadden ruim van tevoren gewaarschuwd voor de ronddraaiende Storm Boris. Dat dit rampzalige weer ontstaat, hebben we helemaal aan onszelf te danken. Het is een dramatisch effect van onze klimaatverandering. Toch blijven we maar broeistofgassen in de atmosfeer pompen en raken onze politici het niet eens over de te nemen maatregelen. Ze geloven in sprookjes.

In Centraal- en Oost-Europa heeft Storm Boris een waterbom laten barsten. Dat dit rampzalige weer ontstaat, hebben we helemaal aan onszelf te danken

Europa is het snelst opwarmende continent ter wereld. Dat betekent meer extreme hitte en meer regen, wat leidt tot droogte met bosbranden en tot overstromingen, zoals deze waterbom in Duitsland, Oostenrijk, Polen, en Tsjechië. Het water verlaat de Alpen via de Elbe, de Oder en de Donau, wat tot nog meer overstromingen en schade leidt.

*Stijging van het water in twee bij een Pools dorpje.© Wetter-Unwetter Deutschland Niederschlesien*

Onze KMI-weermannen geven een uitstekende uitleg van de situatie. Deze waterbom is het resultaat van een ingewikkelde reeks van veranderingen die wij met onze klimaatopwarming veroorzaken. Door de opwarming verandert de straalstroom hoog in de atmosfeer, waardoor er blokkades optreden. Het gevolg is dat het weer langzamer wegtrekt dan we gewend zijn. Zo krijg je situaties dat wanneer het regent, het blijft regenen of sneeuwen.

Door onze klimaatopwarming komen hittegolven in het Middellandse Zeegebied vaker voor en duren ze langer. De vele bosbranden in de afgelopen jaren zijn hiervan een sterk signaal. Waar minder aandacht aan wordt gegeven is dat het aantal hittegolven in de zeeën en oceaan ook toenemen. Hierdoor is het Middellandse zeewater in de zomer erg warm, en verdampt er veel water. Je raadt het al, een geblokkeerd, ronddraaiend lagedrukgebied draait zich dol. Hierbij neemt het warme lucht met veel waterdamp op uit het oostelijke Middellandse Zeegebied en loost het als regen en sneeuw boven de Alpen. De achterliggende oorzaak ervan zijn wij met onze leefgewoontes. Dansen we met zijn allen op een slapende vulkaan, die we zelf gemaakt hebben?

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Wijnbouw in Puurs

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

Het miezert

Wijnbouw in Puurs

door Jan Stel

22-08-2024

Onze streekhistoricus Louis Callaert is niet alleen een lopende encyclopedie over de geschiedenis van Puurs en omgeving, maar ook een zeer krasse, vriendelijke, oude man. Toevallig kwam ik hem tegen in onze bibliotheek en vroeg hem of er in de Warme Middeleeuwen (ca 900-1400) hier wijnbouw was. Die vraag spookte al enige tijd door mijn hoofd, omdat een vriendelijke boer in de buurt vorig jaar in mei met man en macht bezig was een wijngaard aan te planten.

Puurs is nu bekend om zijn ‘witte goud’, de bij fijnproevers bekende en felbegeerde asperges

Twee dagen later vond ik een prachtig geschreven oude ponskaart in onze brievenbus van Louis. Hierop stond: Uit “Obituarium monasterii loci Sancti Bernardi” Lier, 1901, Benedictus van Donninck (in vertaling). Frater Daniël van Duysebock kocht in het jaar 1318, op 2 februari, voor 2 solidi druivelaars uit de streek van Tours voor de pastorij van Pudersse. Op 30 november 1337 kocht pater Johannes van Steenberghe, portier voor het klooster 12 oude druivelaars van Joannes den Pape van Pudersse.

Zo werd duidelijk dat de belangstelling voor de wijnbouw in Puurs en omstreken eeuwen teruggaat en dat de patertjes hierin een belangrijke rol speelden. Puurs is nu bekend om zijn ‘witte goud’. Dat zijn de bij fijnproevers bekende en felbegeerde asperges. De belangrijkste voorwaarde om op de goede grond van Puurs ook wijn te kunnen verbouwen, is de temperatuur. Dat kan nu weer door onze klimaatverandering. In Puurs-Sint-Amands zijn er twee wijndomeinen: het Wijndomein Valke Vleug, wat de vlucht van de valk betekent, in Liezele en Coninckxbeeck in Puurs die de aanleiding van het schrijven van deze blog is.

2023, warmste jaar ooit

We horen nu al 13 maanden lang dat het weer de warmste maand ooit was, maar hoe berekent men dit?

We weten zo langzamerhand wel dat het vorige jaar het warmste jaar ooit was. Wie herinnert zich niet de verwoestende bosbranden in Frankrijk, Griekenland en Canada? Bovendien horen we nu al 13 maanden lang dat het weer de warmste maand ooit was. De conclusie is dan ook gauw getrokken dat de klimaatcrisis de proporties van een klimaatnoodtoestand aan het aannemen is.

De doelstelling om onder de 1,5°C opwarming te blijven is allang gepasseerd, waardoor extreem weer dagelijkse kost is geworden.

Maar hoe berekent men dit? Gewoonlijk vergelijken onderzoekers de gemeten temperaturen voor de maanden juni, juli en augustus van 2023 met die in dezelfde maanden in de periode 1850 tot 1900. Deze periode wordt de referentiewaarde genoemd voor de temperatuur van vóór het begin van de Britse industriële revolutie. Op die manier kon men bepalen dat de vorige zomer 2,07°C warmer was dan die in de referentieperiode dat de IPPC hanteert. Hiermee zijn we dus één van de doelstelling van het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 ruimschoots gepasseerd. Geen wonder dat het weer, zoals al decennialang is voorspeld, helemaal van slag is.

Bomen vertellen een verhaal

Wijnbouw in Puurs — Temperaturen op het land in de niet tropische gebieden van het Noordelijk Halfrond in de afgelopen 2000 jaar. De blauwe kleur geeft de met jaarringen gereconstrueerde zomertemperatuur aan; de rode de waargenomen temperaturen ten opzichte van het gemiddelde van 1850-1900. Bron: Esper, et al, 2024. BBC.

Temperaturen op het land in de niet tropische gebieden van het Noordelijk Halfrond in de afgelopen 2000 jaar. De blauwe kleur geeft de met jaarringen gereconstrueerde zomertemperatuur aan; de rode de waargenomen temperaturen ten opzichte van het gemiddelde van 1850-1900. Bron: Esper, et al, 2024. BBC.

De jaarringen van bomen in gebieden met vier duidelijke seizoenen leggen, als een natuurlijke bandrecorder, een aantal kenmerken vast van de omgeving waarin ze opgroeien. Elk jaar maken bomen een nieuw laagje hout aan en wordt de boom dikker. Dat doen de houtvaten. In de lente worden vrij grote houtvaten gemaakt. In de zomer worden de nieuwe houtvaten steeds dunner en in de herfst en winter stopt de groei bijna volledig. Hierdoor ontstaat er een kleurverschil van lichte ringen (snelle groei en grote vaten) en donkere ringen (langzame groei en kleine vaten), dit zijn de jaar- of groeiringen. Door die jaarringen te tellen weet je hoe oud een boom is.

De jaarringen van bomen in gebieden met 4 duidelijke seizoenen leggen een aantal kenmerken vast van de omgeving waarin ze opgroeien

Wanneer een boom goed kan groeien (voldoende licht, water en voedingstoffen) zijn de jaarringen breed. Wanneer er factoren zijn die de groei vertragen (droogte, ziekte, schaduw) dan worden de jaarringen smaller. Bovendien zitten er isotopen in het hout die allerlei informatie geven over het milieu, waaronder de hoeveelheid regen. Het jaarringen archief is tegenwoordig zeer betrouwbaar en goed ‘leesbaar’. Het geeft een waardevolle aanvulling op onze metingen, die zo’n 150 jaar teruggaan.

Jaarringen in bomen vertellen ons een boeiend verhaal over natuurlijke en de door ons veroorzaakte klimaatverandering. Het verschil is enorm. Het effect ook!

Uit het in mei gepubliceerde verhaal blijkt dat de zomer van 2023 maar liefst 2,20oC warmer was dan de gemiddelde zomertemperatuur. Het was daarmee de warmste sinds het begin van onze jaartelling. Dit laat nog eens zien dat onze snelle klimaatopwarming uniek is. Belangrijker is dat er dringend maatregelen worden genomen om dit niet nog verder uit de hand te laten lopen. Ondertussen onderhandelen onze politici verder, zonder zich druk te maken over de klimaatnoodtoestand, want we moeten bezuinigen.

Coninckxbeeck

In mei zagen we zo’n 7.000 palen in rijen op het land staan, waar boer Luc Houben en twee vrienden 45 kilometer draad over spande. Vrolijk vertelde hij ons dat ze aan een jongensdroom werkten: een wijngaard, de Coninckxbeeck. De naam, zo vertelde hij, kwam van de idyllische Koningsbeek, een zijarm van de Vliet en eens de grens tussen de graafschappen Vlaanderen en Brabant.

Op mijn vraag over de grond, waar jarenlang producten van de geïndustrialiseerde landbouw op zijn gekweekt, kreeg ik een gedegen uitleg over de unieke eigenschappen van de Puurse zandleemgronden. Die geeft zowel de witte asperges als de druiven een kenmerkende smaak. Zijn trouwe herdershond stond er kwispelstaartend bij.

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

Het miezert

Regen is tijdelijk geleend oceaanwater

Sint-Pieterskerktoren, Puurs is weer op zijn paasbest

door Jan Stel

25-07-2024

We hadden op vrijdag 18 februari 2022 de bloempotten op het balkon weer eens goed opgeborgen. Het mooie beeld van kunstenares Ada Stel was weer in de hoek gezet, zodat de wind er geen vat op kon krijgen. Eunice, volgens het KMI één van de krachtigste stormen in zo’n 20 jaar, kwam eraan. Het aantal zware stormen neemt door onze klimaatverandering toe. Ik lag er niet wakker van.

De kerkhaan verliet zijn meer dan 60 meter uitkijkpost en zeilde naar de bosjes aan de voet van de kerk

De volgende dag stonden zowel de kerkhaan als het kruisbeeld niet meer op de trotse toren van onze mooie parochiekerk. Na jaren van stilstand was de haan naar beneden gevlogen. Dat zou je niet verwachten van een kerkhaan die immers geoefend is in stilstaan, in met de wind meedraaien en in het trotseren van weer en wind. Eunice werd hem teveel. Wellicht was hij het eenzame en celibataire leven even beu. Hij verliet zijn meer dan 60 meter uitkijkpost en zeilde, zoals het een kerkhaan betaamt, naar de bosjes aan de voet van de kerk. Wellicht had hij de kolder in de kop en besloot, gebruikmakend van de situatie, eindelijk eens op zoek te gaan naar een hennetje.

Het is me nooit duidelijk geworden of haanlief het 100 kilo zware kruisbeeld met een glanzende vergulde bol ook heeft meegenomen in zijn avontuur, of dat dit gewoon het werk van de zwaartekracht was. Hoe dan ook, dat 3 meter hoge kruisbeeld hing op 19 februari alleen nog vast aan de bliksemafleider. Een onveilige situatie, volgens de experts. Een gespecialiseerd bedrijf verwijderde het kruisbeeld, met twee enorme kraanwagens, uit zijn benarde positie.

Ruim een jaar later begon de restauratie van de toren. De met leien bedekte torenspits en de keurig gemetste Brabantse kalkzandstenen, kregen een opknapbeurt. Ik heb de capriolen van de werkmannen met enige verbazing gevolgd. Hoogtevrees hadden ze in elk geval niet. Wel waren ze gek op Studio Brussel. Ik niet. Veertig jaar luchtvervuiling werden met hogedrukspuiten van de muren verwijderd. De zwarte drab watervalde naar beneden. En daar leven wij dus in.

Veertig jaar luchtvervuiling werden met hogedrukspuiten van de muren verwijderd. De zwarte drab watervalde naar beneden. En daar leven wij dus in

Het verhaal van de Brabantse natuursteen

Steen Kerk Puurs — *Gobertanger kalkzandsteen in de voet van de toren met halve kleppen van schelpjes en een vage gelaagdheid, die geaccentueerd worden door een roestbruine kleur. ©auteur.*

Wanneer je de, in het zonlicht nu, weer mooi wit glanzende kerktoren beter bekijkt, zie je dat er verschillende soorten stenen zijn gebruikt. Het gaat dan vooral om een mengeling van

grijswitte Gobertanger kalkzandsteen en Belegemse steen, die donkerder is en een geel tot grijsgroene kleur heeft. De Gobertange steen werd vanaf de 16de eeuw in kleine steengroeves bij Brussel gewonnen. Na de ontginning van de natuursteen, werden deze groeves vaak opgevuld, zodat de boeren de grond weer konden gebruiken.

De stenen voor onze kerk werden vermoedelijk aangevoerd via de Willebroekse Vaart. Dat kanaal is in het midden van die eeuw in gebruik genomen. Het verbindt Brussel met Willebroek en mondt bij Klein-Willebroek, met een sluis, uit op de Rupel. Het is de oudste waterweg in de westerse wereld, waarop schepen niveauverschillen kunnen overbruggen. Aan innovaties is er geen gebrek in België. Toch vraag ik me af wat het nut is van de Waalse scheepslift van Strépy-Thieu.

Gobertanger kalkzandsteen in de voet van de toren met halve kleppen van schelpjes en een vage gelaagdheid, die geaccentueerd worden door een roestbruine kleur. © Auteur.

Deze gesteenten zijn in langvervolgen tijden gevormd in een voorloper van de Noordzee. Dit gebeurde 56-41,2 miljoen jaar geleden in het Eoceen. Dat was een tijd waarin de aarde langzaam maar zeker afkoelde. Er vond een geleidelijke overgang plaats van een warme ‘hot house’ tijd, met palmen en krokodillen op de Noordpool, naar de ‘ijskeldertijd’ met ijskappen in de poolgebieden. Sinds 1950 hebben we onze eigen klimaatverandering door onze gigantische vervuiling.

Wanneer je de, in het zonlicht nu, weer mooi wit glanzende kerktoren beter bekijkt, zie je dat er verschillende soorten stenen zijn gebruikt

De Eocene Noordzee was een regelmatig uitdijende warme zee, waarbij delen van ons land werden overstroomd of juist net boven het water uitkwamen. Door de verwering op het land, werd er in die zee slib en zand afgezet, zoals het Brussels Zand dat jarenlang in allerlei groeves werd gewonnen. Nu zijn het vaak prachtige Vlaams-Brabantse natuurgebieden, waar je in alle rust kunt genieten van vogels en zeldzame dieren en planten.

De witte kalkzandstenen ontstonden in de zuidelijke rand van de Eocene Noordzee. Grofweg komen de Ieperse-, Brusselse- en Ledesteen aan het oppervlak langs de lijn Brugge-Gent-Leuven. De kalksteenbanken zijn ongeveer 20 centimeter dik. Bij Brussel worden ze Diegemse steen genoemd. Meer oostelijke heten ze Gobertange steen.

Gewilde natuursteen

De witte kalkzandstenen van de kerktoren van de Puurse parochiekerk Sint-Pieter zijn in hun oude glorie hersteld. Veertig jaar vervuiling is verdwenen. In onze regio is het weer een pareltje tussen de witte gevels van de vele kathedralen, kerken, landhuizen en andere gebouwen. De Diegemse en Gobertange kalkzandsteen hoort ook bij het bouwkundig patrimonium van Puurs. Andere bekende gebrouwen die hiermee zijn gebouwd zijn de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen, het stadhuis en de Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele in Brussel, het stadhuis van Leuven en de prachtige Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw.

Het dorpje Diegem is ondertussen het slachtoffer geworden van de Brusselse expansie en de aanleg van Zaventem. Het meer naar het oosten gelegen gehucht Gobertange bij Malen, is hieraan ontsnapt. Voor restauratiewerkzaamheden is er nog één bedrijf actief dat deze bijzondere kalkzandsteen wint. Onze kerktoren heeft daarvan geprofiteerd.

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Het miezert

Sporen uit het verleden

Regen is tijdelijk geleend oceaanwater

Het miezert

door Jan Stel

27-06-2024

Het is vandaag 21 juni, de langste dag. De Zweden gaan op die dag helemaal uit hun bol en vieren feest tot diep in de volgende ochtend. Dat is het midzomerfeest of ‘midsommar’, de belangrijkste feestdag na Kerstmis. In het Hoge Noorden gaat de zon die dag niet onder, maar beweegt zich langs de verre horizon met een magisch kleurenspel. Op het prachtige en gewoonlijk rustige Oostzee-eiland Gotland met zijn mooie klifkusten waarin fossiele riffen te zien zijn, komen de toeristen aan. Zij wekken het eiland uit zijn winterslaap. Ze blijven tot de middeleeuwse feesten in augustus, bij het schilderachtige stadje Visby. Dan zie je woeste Vikingen, die ‘s ochtends zowaar nog aan de koffie zitten.

Het vorige jaar was een El Niño jaar, waardoor 2023 het warmste jaar ooit werd

21 juni, het begin van de zomer! Ik sta verwachtingsvol op, want gisteren kleurde de opkomede zon de Puurse horizon nog even prachtig rood. Vandaag niet. Het grauw van gisteren is blijven hangen in deze korte nacht. Buiten miezert het troosteloos. De vuilniszakken geven met hun zwarte kleur voor gemengd afval en de lichtblauwe kleur voor plastiek, de randen van het plein aan. Mijn overbuurman is voetbalfan. Op zijn balkon hangt de Belgische vlag aan zes kleurrijke wasknijpers over de glazen balustrade te wachten op een glansrijke overwinning van de Rode Duivels.

Elders is het warm

2023 was, met stip, het warmste jaar ooit. Dat komt door onze klimaatopwarming en een natuurverschijnsel in en boven de Stille Oceaan. Het kent drie verschillende fasen: een warme El Niño fase, een neutrale fase en een koude La Niña fase. Het vorige jaar was een El Niño jaar, waardoor 2023 het warmste jaar ooit werd. Toen mochten we even ‘genieten’ van wat het is om in een bijna 1,5oC opgewarmde wereld te leven. Gelukkig duurt het nog een paar jaar voor dat we ook met zijn allen hebben geregeld.

We missen het overzicht als we naar buiten kijken

Maar er gebeurt iets vreemds. Elke maand lezen we weer dat het de warmste maand ooit was. Zo was mei de warmste maand ooit, net als april, enz. Het zal me niet verbazen dat juni dat ook wordt. Toch klagen we, met de boeren en strandtenthouders voorop, over het troosteloze weer bij ons. Maar wij missen dan ook het totaal beeld. Dat krijgen we wanneer we naar de dagelijkse Klimaatverschuivingsindex of ‘Climate Shift Index’ kijken (zie onder).

Climate Shift Index van 21 juni 2024. Hitte golven op Groenland , in Afrika en de VS vallen op. Witte gebieden zijn plaatsen waar onvoldoende gegevens zijn om de afwijking van de normale temperatuur te meten. ©Climate Central.

Deze index laat zien hoe sterk de dagelijkse temperatuur op elke plek op aarde afwijkt door onze klimaatverandering. De index loopt van -5 (licht- tot donkergrijze kleuren) tot +5 (rode tot donkerrode kleur), die temperatuurafwijkingen aangeven als gevolg van onze klimaatopwarming. Negatieve afwijkingen, waarbij het kouder is dan normaal, komen steeds minder voor. Uit het overzicht van 21 juni blijkt dat het in veel gebieden op aarde veel warmer is dan normaal. Zo kun je in één keer zien wat de gevolgen zijn van onze manier van leven en onze uitstoot van broeikasgassen. De website waarop je al deze informatie kan vinden is: www.climatecentral.org.

Wat betekent zo’n plaatje?

Dat lezen we in de krantenkoppen of zien we op de TV en sociale media, waar ik niet zo gek op ben. Ik vind de sociale media vaak asociaal. Blijkbaar verliezen mensen al gauw hun remmingen en kramen allerlei onzin en wat erger is, onwaarheden en beledigingen uit.

Over de hittegolven boven Groenland hoor je niet zoveel. Maar ze hebben grote gevolgen voor de oceaan, die bijna 71 % van het aardoppervlakte beslaat en de motor van het klimaat is. Meer zoetwater in de Noord-Atlantische Oceaan kan de warme Golfstroom vertragen en veranderen. Daardoor verandert ook de atmosfeer en daarmee ons weer. En dat vernemen we elke dag. Bovendien stijgt de zeespiegel sneller en wordt de kans steeds groter dat Gent aan zee komt te liggen.

Bovendien stijgt de zeespiegel sneller en wordt de kans steeds groter dat Gent aan zee komt te liggen

De ongeziene hitte en bosbranden in Canada, en vooral in de VS, krijgen bij ons veel aandacht in de media. Bosbranden leveren immers altijd indrukwekkende beelden op van vluchtende mensen. Ze bedreigen zelfs het bekende Californische Dry Creek Valley wijngebied en de buitenwijken van de miljoenenstad Los Angeles. De rook van de honderden bosbranden in Mexico in de afgelopen maanden, zijn vanuit de ruimte te zien. De Pantanal, het grootste moerasgebied ter wereld in het hart van Zuid-Amerika, verbrandt, wat een ongekende natuurramp is, omdat een warmtekoepel het gebied teistert.

Het grootste deel van Afrika kleurt donkerrood op onze kaart. Dat is al een tijdje zo. Afrika wordt geplaagd door hittegolven die, volgens de in 2015 opgerichte World Weather Attribution, vooral het gevolg zijn van onze klimaatopwarming. Zonder onze uitstoot van broeikasgassen zou een groot deel van die hittegolven niet hebben plaats gevonden en zou de natuur en de mens niet zoveel schade hebben ondervonden.

Zo heeft Poetin zijn oorlog in Oekraïne, in de afgelopen twee jaar, gezorgd voor een extra grote uitstoot van 175 miljoen ton CO2

Toch gaan wij roekeloos door met het uitstoten van CO2 en het voeren van gruwelijke oorlogen die die uitstoot alleen maar vergoten. Zo heeft Poetin zijn oorlog in Oekraïne, in de afgelopen twee jaar, gezorgd voor een extra grote uitstoot van 175 miljoen ton CO2. Dat is bijna evenveel als die van België in 2021 en 2022. Oorlogen zijn een menselijk kwaad bij uitstek. Ze zijn helaas van alle tijden. Maar de huidige oorlogen zijn ook door hun uitstoot van broeikasgassen en ander vervuilende stoffen, een bedreiging voor de hele wereld. Ja, zelfs in België, waar de zon nog maar niet wil schijnen. Wat dat laatste betreft, zijn de voorspellingen voor de komende zomermaanden hoopgevend: warmer en minder regen.

Tekst: Jan Stel (Prof. em. Ocean Space and Human Activity, University Maastricht, the Netherlands)

Lees meer over

Regen is tijdelijk geleend oceaanwater

Sporen uit het verleden

Boer zoekt vrouw, Vrouwe Justitia

Abonneer op Jan Stel